Tematyka monet

Jan Karski (1914–2000)

Jan Kozielewski przeszedł do historii pod swoim wojennym pseudonimem Jan Karski. Zdolny syn łódzkiego rzemieślnika, członek Sodalicji Mariańskiej, na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie ukończył wydział prawa i studium dyplomacji. Po wybuchu wojny trafił najpierw do niewoli sowieckiej, potem niemieckiej. Z obu zdołał uciec i pod koniec 1939 r. podjął pracę konspiracyjną. Znajomość języków obcych, sprawność fizyczna i kwalifikacje sprawiły, że powierzono mu rolę emisariusza władz Polskiego Państwa Podziemnego.

W czasie jednej z misji Karski został schwytany przez Gestapo na Słowacji, członkowie podziemia odbili go jednak ze szpitala w Nowym Sączu. Jesienią 1942 r. Karski wszedł nielegalnie do warszawskiego getta oraz do obozu przejściowego w Izbicy. Mikrofilmy z raportami o sytuacji Żydów przewoził w specjalnie wydrążonym kluczu (replikę tego klucza Karski przechowywał w swoim archiwum przekazanym do Instytutu Hoovera w Stanford w USA). Kiedy po przeszło dwóch miesiącach udało mu się przedostać do Anglii, swoją wstrząsającą relację dokumentującą systematyczną i zaplanowaną zagładę narodu żydowskiego przekazał przełożonym, a następnie amerykańskim i brytyjskim elitom. Spotkał się z prezydentem Stanów Zjednoczonych. Bez rezultatów. Po wojnie Jan Karski pozostał na emigracji w USA i wycofał się z życia publicznego. Studiował nauki polityczne i obronił doktorat na Uniwersytecie Georgetown w Waszyngtonie, gdzie potem wykładał. W 1985 r. Karski opublikował „Wielkie mocarstwa a Polska 1919–1945: od Wersalu do Jałty”.

Po tym gdy jego niezwykłą historię przypomniał wielogodzinny film Shoah, Karski powrócił do tematu Zagłady i opowiadał na wykładach o swej wojennej misji. Jako człowiek głębokiej wiary ciągle poszukiwał sensu historii, której był częścią.

Po latach Jan Karski doczekał się uznania – uhonorowany m.in. tytułem „Sprawiedliwego wśród Narodów Świata”, orderem Orła Białego oraz, pośmiertnie, najwyższym odznaczeniem cywilnym USA.

Zbigniew Brzeziński powiedział o Karskim: … ma swoje miejsce na pierwszych stronach współczesnej historii Polski. Reprezentuje wszystko, co najpiękniejsze, najbardziej godne podziwu w historii II wojny światowej.

Ewa Wierzyńska
Muzeum Historii Polski
i Fundacja Edukacyjna Jana Karskiego