Jan Kozielewski przeszedł do historii pod swoim wojennym pseudonimem Jan Karski. Zdolny syn łódzkiego rzemieślnika, członek Sodalicji Mariańskiej, na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie ukończył wydział prawa i studium dyplomacji. Po wybuchu wojny trafił najpierw do niewoli sowieckiej, potem niemieckiej. Z obu zdołał uciec i pod koniec 1939 r. podjął pracę konspiracyjną. Znajomość języków obcych, sprawność fizyczna i kwalifikacje sprawiły, że powierzono mu rolę emisariusza władz Polskiego Państwa Podziemnego.

W czasie jednej z misji Karski został schwytany przez Gestapo na Słowacji, członkowie podziemia odbili go jednak ze szpitala w Nowym Sączu. Jesienią 1942 r. Karski wszedł nielegalnie do warszawskiego getta oraz do obozu przejściowego w Izbicy. Mikrofilmy z raportami o sytuacji Żydów przewoził w specjalnie wydrążonym kluczu (replikę tego klucza Karski przechowywał w swoim archiwum przekazanym do Instytutu Hoovera w Stanford w USA). Kiedy po przeszło dwóch miesiącach udało mu się przedostać do Anglii, swoją wstrząsającą relację dokumentującą systematyczną i zaplanowaną zagładę narodu żydowskiego przekazał przełożonym, a następnie amerykańskim i brytyjskim elitom. Spotkał się z prezydentem Stanów Zjednoczonych. Bez rezultatów. Po wojnie Jan Karski pozostał na emigracji w USA i wycofał się z życia publicznego. Studiował nauki polityczne i obronił doktorat na Uniwersytecie Georgetown w Waszyngtonie, gdzie potem wykładał. W 1985 r. Karski opublikował „Wielkie mocarstwa a Polska 1919–1945: od Wersalu do Jałty”.

Po tym gdy jego niezwykłą historię przypomniał wielogodzinny film Shoah, Karski powrócił do tematu Zagłady i opowiadał na wykładach o swej wojennej misji. Jako człowiek głębokiej wiary ciągle poszukiwał sensu historii, której był częścią.

Po latach Jan Karski doczekał się uznania – uhonorowany m.in. tytułem „Sprawiedliwego wśród Narodów Świata”, orderem Orła Białego oraz, pośmiertnie, najwyższym odznaczeniem cywilnym USA.

Zbigniew Brzeziński powiedział o Karskim: … ma swoje miejsce na pierwszych stronach współczesnej historii Polski. Reprezentuje wszystko, co najpiękniejsze, najbardziej godne podziwu w historii II wojny światowej.

Ewa Wierzyńska
Muzeum Historii Polski
i Fundacja Edukacyjna Jana Karskiego

Numizmaty powiązane z artykułem