W roku 2014 obchodzimy 70. rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego, wydarzenia zajmującego szczególne miejsce w naszej historii i pamięci. Heroizm tych, którzy 1 sierpnia 1944 r. stanęli do walki o wolną i niepodległą Polskę, jest przykładem patriotyzmu najwyższej próby. Postawa Powstańców była wyjątkowa − oparta na solidarności, lojalności, odpowiedzialności: za ojczyznę, miasto, dom, za innych i za siebie. Dzisiaj, po 70 latach, nasz patriotyzm manifestujemy inaczej – w codziennych postawach obywatelskich, uczestnicząc w życiu społecznym i politycznym, pracując pro Res Publica. Wyrażają go jednak te same, wciąż aktualne słowa: odpowiedzialność, solidarność, poświęcenie, lojalność, wierność, troska, współpraca, bezinteresowność. Jego istotą jest troska o dobro wspólne. Jeżeli potrafimy tę postawę pielęgnować i rozwijać, to znaczy, że pokonani zwyciężyli.

Patrioci 1944 walczyli o wolność z bronią w ręku. Jednak Powstanie Warszawskie to nie tylko bój toczony o każdą ulicę i każdy dom. To także 63 dni wolnej Polski. Przez dwa miesiące w Warszawie funkcjonowały legalne władze cywilne i wojskowe, sądownictwo, służby ochrony porządku publicznego i straż pożarna. Wychodziła prasa wszystkich orientacji politycznych, działało radio i poczta polowa, emitowano własne znaczki pocztowe(!). Funkcjonowały szpitale, kuchnie polowe i gospody żołnierskie. Rzeczpospolita powstańcza miała swoich dziennikarzy, operatorów dokumentujących Powstanie i swoją kronikę filmową. „Zaledwie cztery dni liczy sobie w Warszawie to wychodzące z podziemi państwo − podawał w piątym dniu powstania „Biuletyn Informacyjny’’, największy dziennik powstańczej Warszawy − […] oto nie czekając na zakończenie walk, w ogniu bitew, bezpośrednio na samej linii frontu – wybija się gwałtownie z podziemi całe państwowe i społeczne życie polskie”. A „Rzeczpospolita Polska” w numerze z 6 sierpnia 1944 r. napisała: „Ludność Warszawy jak zawsze zdaje znakomicie egzamin […]. Nie ma nikogo, kto by uchylał się od obowiązków obywatelskich w tak historycznej dla nas chwili”.

Tak oto w ekstremalnych warunkach narodziło się prawdziwe społeczeństwo obywatelskie, zdolne do samoorganizacji, przepojone odpowiedzialnością i troską o Rzeczpospolitą (niezwykłym exemplum tej postawy są wydane w trakcie Powstania dwa „Dzienniki Ustaw RP”, kładące podwaliny ustrojowe pod przyszłą Polskę). Patrioci 1944 stali się obywatelami 1944. Przykład Powstania Warszawskiego dowodzi, jak mocno te dwa pojęcia − patriota i obywatel − są ze sobą związane.

Związek ten odzwierciedlają słowa umieszczone na rewersie monety: „PATRIOCI OBYWATELE” oraz „OBYWATELE PATRIOCI”. Napis ten wykonano literami stylizowanymi na czcionkę z „Biuletynu Informacyjnego”. Nawiązanie do Powstania Warszawskiego widoczne jest również w sferze symbolicznej – na rewersie projektant monety umieścił kontur godła ze słynnego plakatu „Niech żyje rząd Rzeczpospolitej. Cześć walecznej Armii Krajowej”, datowanego na 1 sierpnia 1944 r.

Tadeusz Majda

Numizmaty powiązane z artykułem