Zamek Królewski w Warszawie jest jedną z najważniejszych rezydencji monarszych w Europie. Nie tylko ze względu na urodę swej architektury: powściągliwie surowej i eleganckiej od strony placu Zamkowego i barokowo obfitej od strony Wisły czy klasę artystyczną swych paradnych wnętrz wypełnionych wybitnymi dziełami sztuki, ale przede wszystkim ze względu na swą dramatyczną historię, która wyznaczyła mu rolę symbolu suwerenności państwa polskiego.

Dzieje Zamku nierozerwalnie związane są z historią Polski i Warszawy. Zaczął powstawać w XIV w. jako siedziba książąt mazowieckich. Po inkorporacji w 1526 r. Mazowsza do Korony rezydencja książęca w Warszawie przeszła we władanie królów Polski, zaś w 1569 r. Zamek wyznaczony został na siedzibę sejmu Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Rozpoczęta już za króla Zygmunta Augusta rozbudowa Zamku została poprowadzona konsekwentnie przez Zygmunta III w początkach XVII w. Do istniejących budowli dobudowano trzy regularne skrzydła nowych gmachów, tworząc harmonijny pięciobok z dziedzińcem po środku. Wówczas też powstała elewacja Zamku od strony miasta, z dominującą wieżą Zegarową, nadającą mu kształt budowli użyteczności publicznej – Palatium Reipublicae. Wystawne wnętrza mieściły apartamenty królewskie i miejsce obrad sejmu, pełniąc rolę centrum życia politycznego, administracyjnego i kulturalnego kraju. Zamek bywał grabiony i dewastowany, ale odbudowywano go i urządzano na nowo, po raz ostatni za króla Stanisława Augusta. To właśnie za jego panowania debatowano tu o reformie państwa, która została zapisana w Konstytucji 3 maja 1791 r.

Rozbiory i upadek Polski przyniosły degradację Zamku – w XIX w. był siedzibą namiestnika władzy zaborczej. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. Zamek stał się na nowo gmachem reprezentacyjnym władz Rzeczypospolitej. Jednak już na początku II wojny światowej, 17 września 1939 r., spadły na Zamek pierwsze bomby, dokonując poważnych zniszczeń. Wówczas też rozpoczęto społeczną akcję ratowania wyposażenia Zamku, z myślą o jego przyszłej odbudowie. Nie przypuszczano jednak, że będzie ona musiała przybrać taką skalę: na rozkaz Adolfa Hitlera Zamek Królewski w Warszawie – jako symbol polskiej państwowości – został w 1944 r., po upadku powstania warszawskiego, wysadzony w powietrze.

Jako symbol został też przywrócony do życia. Fenomen jego odbudowy z woli społeczeństwa polskiego w latach 1971–1984, dzieło bez precedensu w światowej historii ochrony dziedzictwa kulturalnego, wieńczy historię Zamku i otwiera nowy rozdział jego dziejów – jako muzeum będącego świadectwem przywiązania Polaków do spuścizny dziejowej.

W 1984 r. udostępniono publiczności większość zrekonstruowanych wnętrz Zamku. Nie oznaczało to jednak zakończenia prac – od 1995 r. rewitalizowano Arkady Kubickiego i gruntownie odremontowano pałac Pod Blachą. Dziś trwają prace w ogrodach zamkowych. Zamek jest obecnie muzeum wnętrz historycznych. Pełni też funkcje oficjalne – jako miejsce wizyt i spotkań państwowych najwyższej rangi.

dr Przemysław Mrozowski
Zastępca Dyrektora ds. Muzealnych i Naukowych Zamku Królewskiego w Warszawie

Numizmaty powiązane z artykułem