Kazimierz Wielki (1333–1370) wprowadził zasadnicze zmiany do systemu polskiego mennictwa. Obok nadal wybijanych różnorodnych denarów emitował też trzy większe, srebrne jednostki pieniężne, zwane groszem, kwartnikiem i ćwierćgroszem albo kwartnikiem małym. Ich chronologia, miejsce powstania i wzajemne relacje nie są do końca jasne i pozostają przedmiotem dyskusji. Największe zainteresowanie budzi jednostka największa i najbardziej okazała – grosz krakowski. Był on wzorowany na groszu praskim a powstał – jak sugeruje ostatnio Borys Paszkiewicz – około 1360 roku. Ważył 3,27 g i stanowił ekwiwalent aż 16 małych denarów.

To właśnie grosz został wybrany jako siódma moneta naszej serii obrazującej historię monety polskiej. Jako pierwszy duży pieniądz srebrny otwiera epokę groszową w Polsce. Najpierw trzeba jednak wyjaśnić, skąd się wzięła nazwa grosza, który obecnie kojarzy się z monetą najdrobniejszą. Inaczej było w średniowieczu, kiedy była to moneta „gruba”. Grossus znaczy bowiem po łacinie właśnie gruby i pierwotnie odnosił się do denara (denarius grossus, czyli gruby denar).

Na stronie głównej grosz Kazimierza Wielkiego nosi wyobrażenie korony królewskiej. Wokół niej biegnie w dwóch otokach napis: +KAZIMIRVS PRIMVS / +DEI GRACIA REX POLONIE. Na stronie odwrotnej widnieje Orzeł Biały w koronie. Otacza go napis: +GROSSI CRACOVIENSES. A więc określono emitenta – Kazimierz Pierwszy z Bożej łaski król Polski oraz nominał – grosze krakowskie. Zwraca uwagę liczba mnoga, podczas gdy spodziewalibyśmy się tu liczby pojedynczej. W rzeczywistości nie chodzi tu jednak o tę konkretną monetę, ale o przynależność do krakowskiego systemu pieniężnego.

Na naszej nowej monecie odwzorowano obie strony grosza króla Kazimierza. Akcent współczesny stanowi metryka monety z godłem Rzeczypospolitej, datą 2015 i nominałem 20 złotych. Elementami dodatkowymi są klęcząca postać Kazimierza Wielkiego z modelem fundowanej przez siebie kolegiaty wiślickiej oraz fragment drzwi katedry na Wawelu z wielokrotnie powtarzającym się monogramem imienia króla Kazimierza (literą K pod koroną).

Stanisław Suchodolski

Numizmaty powiązane z artykułem