Aleksander, urodzony w 1461 r., z woli ojca został wyniesiony na tron Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1492 r.; królem Polski obrano wówczas jego starszego brata Jana Olbrachta, przez co na 9 lat zerwano unię personalną polskolitewską. Po wstąpieniu Aleksandra na tron polski w 1501 r., aktem podpisanym w Mielniku, unia została przywrócona. Jako wielki książę litewski, a potem król polski, Aleksander bez powodzenia toczył wojny o wschodnie obszary Litwy, ostatecznie utracone w 1503 r. na rzecz Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. W 1495 r. poślubił Helenę, córkę księcia moskiewskiego Iwana III. Większość czasu Aleksander spędzał na Litwie, rządy w Polsce powierzając senatorom i bratu, kardynałowi Fryderykowi. Opozycja szlachecka zmusiła króla do ograniczenia praw możnowładztwa i doprowadziła do uchwalenia na sejmie radomskim 1505 r. konstytucji nihil novi („nic nowego”, czyli „nic o nas bez nas”), dającej przewagę szlacheckiej Izbie Poselskiej nad Senatem i królem. W owym czasie kanclerz Jan Łaski opracował zbiór praw, statutów i przywilejów, zwany Statutem Łaskiego, zatwierdzony na tymże sejmie. Aleksander zmarł bezpotomnie w Wilnie w 1506 r.; pochowano go w katedrze wileńskiej.

Marta Męclewska

Numizmaty powiązane z artykułem