Powstanie Banku Polskiego Spółki Akcyjnej było związane z reformą walutową i uzdrowieniem finansów publicznych, które od grudnia 1923 r. do wiosny następnego roku przeprowadził rząd Władysława Grabskiego. Program działań naprawczych obejmował osiągnięcie stabilizacji budżetowej, uzyskanie równowagi na rynku pieniężnym oraz stabilizację kursu marki polskiej, aby następnie zastąpić ją nową walutą – złotym. Bank Polski SA stał się bankiem emisyjnym, który zastąpił Polską Krajową Kasę Pożyczkową, instytucję powołaną jeszcze w 1916 r. przez okupanta niemieckiego.

Umocowanie prawne banku zostało określone w Ustawie z dnia 11 stycznia 1924 r. o naprawie Skarbu Państwa i reformie walutowej. Statut Banku Polskiego jako spółki akcyjnej został podpisany przez Prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego 20 stycznia 1924 r. Dokument określał uprawnienia instytucjonalne banku, regulował zasady związane z powoływaniem jego władz oraz zawierał warunki emisji waluty polskiej. Bankowi zapewniono prawo wyłączności emisji złotego do 31 grudnia 1944 r. W marcu 1924 r. rozpoczęto zapisy na zakup akcji. Wyemitowano milion stuzłotowych akcji, które znalazły nabywców wśród 176 tys. chętnych. Skarb Państwa posiadał początkowo zaledwie 1 proc. udziałów w tej emisji, a struktura właścicielska pozostałych akcji miała charakter bardzo rozproszony, co pozwoliło zapewnić niezależność banku od organów państwowych.

Spotkanie założycielskie nowo powstałej instytucji zaplanowano na 15 kwietnia, a właściwą działalność zainaugurowano 28 kwietnia 1924 r. Władysław Grabski odsłonił tablicę – umieszczoną w budynku wzniesionym pierwotnie dla carskiego Banku Państwa przy ul. Bielańskiej w Warszawie – na której znalazły się słowa: „Państwo Polskie, powołując do życia w roku 1924 Bank Polski jako ostoję ładu pieniężnego w Kraju i jako wyraz duchowej łączności z przedwiekową instytucją tejże nazwy, wyraża wdzięczność tym licznym obywatelom, którzy nie szczędzili ofiar na Skarb Narodowy”. Tego samego dnia rozpoczęto emisję nowej polskiej waluty – złotego. Pierwszym prezesem banku został Stanisław Karpiński, który pełnił tę funkcję do 1929 r.

Działalność Banku Polskiego SA przerwał wybuch II wojny światowej. Instytucja została ewakuowana do Paryża, a później do Londynu, gdzie w sposób ograniczony kontynuowała działalność. Po zakończeniu wojny Bank Polski SA został pozbawiony praw emisyjnych, a jego formalna likwidacja nastąpiła w 1951 r.

dr Grzegorz Jeż

Na rewersie monety przedstawiono wizerunek Stanisława Karpińskiego na tle portalu nad wejściem do głównej sali operacyjnej banku.
Awers monety prezentuje przedwojenną elewację frontową budynku Banku Polskiego SA, usytuowanego przy ul. Bielańskiej w Warszawie.

Numizmaty powiązane z artykułem