Od połowy lat 70. w Polsce Ludowej pogłębił się kryzys gospodarki nakazowo-rozdzielczej (stała choroba systemu realnego socjalizmu). Słabnąca ekipa Edwarda Gierka, mimo usilnych starań kierownictwa MSW, nie mogła zahamować procesu powstawania w latach 1976-1980 kolejnych grup opozycyjnych. Wydawały one drugoobiegową prasę i książki, docierały nie tylko do inteligencji, ale także do robotników (Wolne Związki Zawodowe).

Wybór Karola Wojtyły na papieża (16 X 1978 r.), a następnie jego pierwsza pielgrzymka do Polski (VI 1979 r.) miały ogromny wpływ na świadomość społeczną - wzmocniły opór narodu wobec komunizmu. Nieudolna próba wprowadzenia przez rząd podwyżek cen podstawowych artykułów spożywczych zapoczątkowała falę strajków, która w lipcu i sierpniu 1980 r. przetoczyła się przez cały kraj, od Lublina i Warszawę po Szczecin i Wrocław. Najważniejszy okazał się strajk w stoczni gdańskiej, który rozpoczął się 14 sierpnia 1980 r. Początkowo załoga żądała stosownych podwyżek płac oraz przywrócenia do pracy suwnicowej, Anny Walentynowicz. Począwszy od 16 sierpnia 1980 r. protest stoczniowców przerodził się w strajk solidarnościowy, który z dnia na dzień obejmował coraz więcej zakładów pracy. Do komunistycznych władz skierowano 21 postulatów, z których najważniejszym było żądanie prawa do strajku oraz utworzenia niezależnych, samorządnych związków zawodowych. Zgoda władz na istnienie organizacji niezależnej od partii komunistycznej umożliwiła podpisanie porozumień z Międzyzakładowymi Komitetami Strajkowymi w Szczecinie (30 VIII), w Gdańsku (31 VIII) i w Jastrzębiu (3 IX). Lech Wałęsa, przywódca stoczniowców gdańskich, ogłosił miastu i światu (stojąc na dachu samochodu) powstanie wolnych i samorządnych związków zawodowych.

Wydarzenia z lipca i sierpnia 1980 r. szybko zaniepokoiły władze państw ościennych. Jeszcze przed wybuchem strajku w stoczni im. W. Lenina w Gdańsku minister bezpieczeństwa państwowego NRD wydał rozkaz podległym jednostkom, by wykazywały szczególną czujność wobec wydarzeń w Polsce. Podobne dyspozycje wydało najwyższe kierownictwo partii komunistycznej w Moskwie, która 25 sierpnia 1980 r. powołała specjalną komisję do badania sytuacji w Polsce, z Michaiłem Sułowem na czele. Służby specjalne PRL (MSW) jeszcze przed podpisaniem porozumień sierpniowych w 1980 r. rozpoczęły akcję pod kryptonimem "Lato 80". Jej celem - jak się wkrótce okazało - było przygotowanie stanu wojennego. Wszystkie te decyzje świadczyły o tym, że państwa bloku komunistycznego nie zamierzały dopuścić do długotrwałego istnienia "Solidarności" na politycznej i społecznej mapie Polski. W ciągu kolejnych miesięcy (tzw. 16 miesięcy "karnawału") "Solidarność" robotnicza stała się wzorem dla wszystkich grup społecznych i zawodowych budujących nowe, niezależne struktury stowarzyszeniowe (NZS, "Solidarność" Rolników Indywidualnych). Z kolei istniejące stowarzyszenia, w tym środowisk twórczych (ZLP, SDP i inne) po raz pierwszy od początku istnienia PRL i systemu nomenklaturowego uzyskiwały prawo do demokratycznego wyboru swoich władz. Tymczasem wybuch stanu wojennego 13 grudnia 1981 r. położył kres budowaniu "Samorządnej Rzeczpospolitej", stłumił społeczną energię, nadzieję na wolność i zwycięstwo dobra nad złem. Zarówno w latach 1980-1981, jak i w okresie stanu wojennego, a także w latach późniejszych (do 1989 r.) ruch "Solidarności" (liczący 10 mln osób) był wspierany przez Kościół katolicki. Kapłani towarzyszyli strajkującym stoczniowcom Trójmiasta, hutnikom Warszawy. Krzyże zawieszane na ścianach fabryk, szkół i szpitali symbolizowały niezależność pracowników, jako rzeczywistego gospodarza swego miejsca pracy, od partii. W świątyniach i salach katechetycznych w latach 80. tworzyła się kultura niezależna - wybitni naukowcy prowadzili wykłady poświęcone prawdziwej historii, a wybitni polscy kapłani, z błogosławionym ks. Jerzym Popiełuszką na czele, głosili homilie ucząc patriotyzmu i przebaczenia.

Jan Żaryn

Numizmaty powiązane z artykułem