Tematyka monet
Opactwo Benedyktynów w Tyńcu
Opactwo benedyktyńskie w Tyńcu, założone
w 1044 r., jest najstarszym istniejącym klasztorem
w Polsce. Tym samym jest wyjątkowym świadkiem
rozwoju monastycyzmu w Europie oraz długiej
i burzliwej historii Polski: od zarania państwowości,
przez złoty wiek, rozbiory, aż do jej odrodzenia
w XX w.
Pierwotna funkcja miejsca mimo kasaty i zniszczeń
w XIX w. się nie zmieniła. Położenie na skalistym
wapiennym wzgórzu w zakolu Wisły i otaczający
krajobraz, w który zabudowa klasztorna jest wkomponowana,
sprawiają, że tynieckie opactwo ma swoisty
genius loci – to miejsce spotkania piękna natury,
tysiącletniej historii, zabytków i wciąż żywej kultury
duchowej oraz gościnności.
Najstarsze zachowane części klasztoru pochodzą
z przełomu XI i XII w. W 1125 r. dokonano konsekracji
romańskiej bazyliki. Kolejne przebudowy
oraz detale architektoniczne odzwierciedlają przemiany
w sztuce polskiej zachodzące przez wieki –
gotyckie są krużganki oraz mury kościoła, renesansowe
sklepienia i polichromie, manierystyczny
i barokowy wystrój z wyposażeniem. W czasie prac
archeologicznych prowadzonych po II wojnie światowej
odsłonięto pozostałości najstarszej architektury
klasztornego kompleksu: fundamenty i dolne
partie murów romańskich bazyliki oraz refektarza,
posadzki, jak również miejsca pochówków
z XI i XII w. z cennym wyposażeniem grobowym.
O szczególnej roli opactwa tynieckiego w świadomości
Polaków świadczy okres rozbiorów, w wyniku których
klasztor został zlikwidowany. Pomimo to pozostał
w powszechnej pamięci, o czym mogą świadczyć
m.in. powieść „Krzyżacy” Henryka Sienkiewicza (akcja
książki rozpoczyna się w Tyńcu, pojawia się również
bogaty opis klasztoru oraz legend z nim związanych)
oraz obraz Saturnina Świerzyńskiego „Widok Tyńca”
z 1867 r., znajdujący się w Muzeum Narodowym w Krakowie.
Przedstawia on typowy dla tego okresu pejzaż
miejsca bliskiego Polakom, pokrzepiający ich w dobie
rozbiorów. Tyniec i jego ruiny inspirowały również innych pisarzy i artystów – Stefana Żeromskiego
czy Teodora Parnickiego.
Podczas odbudowy klasztoru w okresie powojennym
odkryto zespół bliźniaczych kapiteli romańskich
datowanych mniej więcej na 1100 r. Na jednym
z nich widać piękny, płaskorzeźbiony motyw
palmety. Jego reprodukcja została zamieszczona
na obiegowym banknocie dziesięciozłotowym.
I tak oto tyniecki kapitel sprzed wieków stał się
codziennym towarzyszem niemal każdego Polaka.
Br. dr hab. Michał Tomasz Gronowski OSB