Stutthof to niemiecka nazwa miejscowości Sztutowo na Mierzei Wiślanej. Słowo to stało się synonimem hitlerowskiego terroru w północnej Polsce w czasie II wojny światowej.

Od 2 września 1939 r. w lesie w okolicy wsi Stutthof – przed wojną znajdującej się na terenie Wolnego Miasta Gdańska – funkcjonował obóz, w którym niemieccy naziści osadzali ludzi uznanych przez nich za szkodliwych dla III Rzeszy. Formalnie miał status obozu koncentracyjnego od 7 stycznia 1942 r., jednak jego zbrodniczy charakter od początku nie budził wątpliwości.

Pierwszymi więźniami obozu byli działacze polskich organizacji w Wolnym Mieście Gdańsku, w tym wielu przedstawicieli inteligencji. Przez cały okres wojny trafiło tam około 110 tysięcy osób 28 narodowości. Blisko 65 tysięcy straciło życie. W końcowej fazie wojny Stutthof stał się ośrodkiem masowej eksterminacji europejskich Żydów. W obozie zginęło ich niemal 27 tysięcy.

W drewnianych barakach, za ogrodzeniem z drutu kolczastego każdego dnia rozgrywały się ludzkie tragedie. Osadzeni tu ludzie byli fizycznie i psychicznie torturowani przez członków załogi, a także pomagających im tzw. więźniów funkcyjnych. Więźniowie musieli pracować ponad siły, m.in. w warsztatach zbrojeniowych i przy wyrębie lasu. Brak higieny i głód powodowały szerzenie się chorób, np. tyfusu plamistego. Tysiące ludzi zmarło w czasie ewakuacji obozu, która trwała od stycznia do maja 1945 r. Stutthof przestał funkcjonować po wkroczeniu na jego teren jednostek Armii Czerwonej 9 maja 1945 r.

Od 1962 r. o przetrwanie pamięci o więźniach dba Muzeum Stutthof w Sztutowie. W 1968 r. na jego terenie został odsłonięty pomnik Walki i Męczeństwa zaprojektowany przez byłego więźnia KL Auschwitz-Birkenau Wiktora Tołkina.

dr Kordian Kuczma

Na awersie monety widoczne są fragmenty oznaczeń strojów więziennych z numerami obozowymi i trójkątami (także nałożonymi na siebie, by tworzyły gwiazdę). Więźniowie nazywali je winklami. Stanowiły one element identyfikacji więźniów – numer zastępował imię i nazwisko, kolor trójkąta oznaczał przynależność więźnia do kategorii związanej z powodami aresztowania, a litera wpisana w trójkąt – kraj, z którego więzień pochodził. Litery na trójkątach symbolizują więźniów: T – z Czechosłowacji, P – z Polski, J – pochodzenia żydowskiego, R – ze Związku Radzieckiego.

Na rewersie monety znajduje się wizerunek tzw. Bramy Śmierci, oddzielającej części obozu przeznaczone dla SS-manów i więźniów. W tle powtórzono motyw obozowych oznaczeń więźniów.

Numizmaty powiązane z artykułem