Tematyka monet
Stanisław Małachowski

Stanisław Małachowski (1736–1809) był jedną z najwybitniejszych
postaci polskiej historii XVIII w. Od czasu elekcji
króla Stanisława Augusta w 1764 r. stał przy boku władcy,
pełniąc wysokie urzędy – m.in. posła na sejmy, marszałka
Trybunału Głównego Koronnego, a następnie konsyliarza
Rady Nieustającej. Ukoronowaniem jego kariery
był wybór na marszałka Sejmu Czteroletniego w 1788 r.
Na tym sejmie Małachowski wraz z królem, Ignacym
Potockim i Hugonem Kołłątajem współtworzył nowe
prawo dla miast i Konstytucję 3 maja. Wtedy to, w dniu
imienin królewskich – 8 maja 1790 r. – Stanisław August
obdarował go złotym medalem. W inskrypcji medalowej
zostały wyliczone cnoty i zasługi Małachowskiego, który
już wcześniej otrzymał dwa najwyższe polskie odznaczenia
– Order Świętego Stanisława (w 1770 r.) i Order Orła
Białego (w 1782 r.); widnieją one na portrecie medalowym.
W latach późniejszych Stanisław Małachowski potępił
konfederację targowicką, a w Księstwie Warszawskim
otrzymał honorowe stanowisko prezesa senatu.
Panowanie Stanisława Augusta było czasem, w którym
kraj modernizowano na wielu polach. Dotyczyło to
również dworu królewskiego, jego oprawy artystycznej
oraz mecenatu. Wzorem władców Francji król pragnął
uwiecznić swe rządy w formie szeregu medali okolicznościowych,
stworzyć medalierską serię królów polskich
i nagradzać medalami wybitne, współczesne mu postacie.
Już w 1765 r. przeprowadzono reformę monetarną
i wybudowano w Warszawie nowoczesną mennicę. Jej
naczelnym medalierem został Saksończyk, Jan Filip Holzhaeusser
(1741–1792), autor większości stempli monet
i medali powstałych podczas tego panowania, uznany
za jednego z wybitniejszych medalierów epoki. Tematy często wskazywał twórcy sam król, podsuwając wersje inskrypcji
na medalach, które zwykle wybijano w trzech metalach:
złocie (dla nagrodzonego i do zbiorów królewskich), srebrze
i także później, w XIX w., w brązie.
Marta Męclewska
Na rewersie monety widnieje popiersie przeniesione z medalu
w lewym profilu, na szyi Wielka Wstęga z Orderem Orła Białego,
na piersi Order św. Stanisława, napis w otoku (w tłumaczeniu):
„Stanisławowi Małachowskiemu, referendarzowi
koronnemu, marszałkowi sejmu i konfederacji”.
Na awersie monety czytamy tekst z rewersu medalu
(w tłumaczeniu): „Że w sprawowaniu urzędu marszałka
sejmowego, przez cnotę, roztropność i dobry przykład
wiele złego odwrócił od Rzeczypospolitej, wiele dobrego
ojczyźnie sprawił, przezacnemu obywatelowi tę pamiątkę
ofiaruje wdzięczny Stanisław August Król roku 1790”.