Kalwaria Zebrzydowska jest małym miasteczkiem położonym u podnóża góry Żar w dolinie pomiędzy dwoma niskimi pasmami gór Beskidu Makowskiego i Pogórza Wielickiego, 35 km od Krakowa. Jest to miejsce niezwykłe: niedaleko tętniącego życiem miasteczka, w dolinie Skawinki i na stokach sąsiednich wzniesień rozciąga się rozległy park krajobrazowy z klasztorem i kaplicami o niewiarygodnie różnorodnej architekturze barokowej Historia miasta i jego rozwój sięgają początków XVI w. i są ściśle związane z klasztorem Ojców Bernardynów. Dzięki pobożnemu zamysłowi i hojności wojewody krakowskiego Mikołaja Zebrzydowskiego w 1600 r. wzniesiono na górze Żar pustelnię, kościół Ukrzyżowania i Grób Pana Jezusa. W 1602 r. fundator podpisał dokument, na mocy którego oddał w posiadanie Ojców Bernardynów kościół Ukrzyżowania Pana Jezusa z połową góry Żar oraz zobowiązał się do zbudowania klasztoru. Prace prowadzone były według projektów włoskiego jezuity Jana Marii Bernardoniego, a następnie pod kierunkiem wybitnie uzdolnionego architekta flamandzkiego Pawła Baudarth.

W pierwszej połowie XVII stulecia do kościoła Ojców Bernardynów sprowadzony został obraz Matki Bożej, który w krótkim czasie zasłynął cudami i łaskami. Zapoczątkowało to miejscowy kult maryjny, a wizerunek Matki Bożej Kalwaryjskiej jest teraz sercem sanktuarium i głównym celem kalwaryjskich pielgrzymek. Sukcesywnie zdobiono i wyposażano główny kościół pw. Matki Boskiej Anielskiej oraz rozsiane w terenie kaplice, które dziś stanowią prawdziwe skarbnice dzieł sztuki i rzemiosła artystycznego. W XIX stuleciu sanktuarium, pomimo wojen i rozbiorów, nieprzerwanie skupiało życie religijne galicyjskich Polaków. Pątnicy przybywali też z innych zaborów, a także ze Słowacji i z krajów bałkańskich. Twórczość artystów - architektów, malarzy, rzeźbiarzy i snycerzy - związanych z klasztorem Ojców Bernardynów inspirowała miejscowe rzemiosło, czerpiąc jednocześnie motywy z lokalnej, ludowej tradycji i obyczaju.

Kalwaria Zebrzydowska to dzisiaj najstarsza, największa i najbardziej oryginalna z polskich kalwarii - zarówno kompozycja parku, jak i stylistyka budowli reprezentują manierystyczną odmianę baroku. Zespół kalwaryjny, wpisany w malowniczy krajobraz Pogórza, leży w dolinie Skawinki, zwanej tutaj Cedronem, oraz na stokach góry Żar i Lanckorony. Złożony jest z czterdziestu kaplic, kościołów i mostów połączonych duktami leśnymi i alejami z cennym starodrzewiem. Formy terenowe, budowle, zieleń i rzeka odwzorowują symboliczną Jerozolimę. Program parku kalwaryjnego zawiera Drogę Pojmania i Drogę Krzyżową Pana Jezusa oraz Dróżki Matki Bożej poświęcone boleści, zaśnięciu, pogrzebowi i wniebowzięciu Maryi. Kalwaria Zebrzydowska jest nadal jednym z najważniejszych w Polsce ośrodków ruchu pielgrzymkowego. Powodem wzrostu liczby pątników odwiedzających miasto w ostatnich latach jest jego położenie na słynnym szlaku papieskim wiodącym z Krakowa do Wadowic.

Od XVII w. w Kalwarii rozwija się również rzemiosło, które pierwotnie spełniało rolę usługową względem przybywających pielgrzymów. Obecnie miasto jest jednym z największych centrów meblarstwa i stolarstwa w kraju. Począwszy od 1931 r., corocznie w lipcu organizowane są Kalwaryjskie Targi Meblowe. Ponadto w dwóch pawilonach wystawowych w centrum miasta mieści się całoroczna wystawa mebli. Kalwaryjscy rzemieślnicy byli wykonawcami mebli wyposażających pokój, w którym przebywał Ojciec Święty Jan Paweł II w czasie pobytu w Kalwarii, a także papieskich tronów i klęczników.

Kalwaria ma wspaniałe walory turystyczne i wypoczynkowe. Zachowało się tu wiele cennych zabytków, w tym urokliwe kamieniczki mieszczańskie. Okolice miasta to bardzo atrakcyjny fragment Beskidu Niskiego o silnie sfałdowanych wzniesieniach i łagodnych dolinach. Przeważa krajobraz rolniczy z rozległymi kompleksami leśnymi i górującymi nad okolicą dwoma masywami - Lanckoroną i górą Żar.

W 1999 r. Komitet Światowego Dziedzictwa UNESCO podjął decyzję o wpisaniu Zespołu Kulturowo-Krajobrazowego Kalwarii Zebrzydowskiej na Listę światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego.

Augustyn Ormanty
Burmistrz Miasta Kalwaria Zebrzydowsk

Numizmaty powiązane z artykułem