Stanisław Żółkiewski był jednym z największych polskich wodzów, który znalazł poczesne miejsce w panteonie bohaterów narodowych. Szlify wojenne zdobywał przy swoim mentorze Janie Zamoyskim. To u jego boku walczył przeciwko carowi Iwanowi IV Groźnemu podczas wojen inflanckich i przeciwko arcyksięciu Maksymilianowi Habsburgowi pod Byczyną. W bitwie tej został ciężko ranny, wskutek czego utykał do końca życia. Za swoją odwagę i poświęcenie otrzymał buławę polną koronną w 1588 roku. W następnych latach z powodzeniem toczył boje przeciwko Mołdawianom, Kozakom i Szwedom. Po śmierci Zamoyskiego Żółkiewski co prawda stanął po stronie Zygmunta III Wazy podczas rokoszu Zebrzydowskiego, ale niechęć do bratobójczej wojny spowodowała, że król nie darzył hetmana zbytnim zaufaniem. Żółkiewski udowodnił jednak swoją lojalność i zademonstrował umiejętności podczas wojny z państwem moskiewskim. 4 lipca 1610 roku pod Kłuszynem, mając tylko ok. 6,5 tysiąca żołnierzy, rozbił ponad 30-tysięczną armię Dymitra Szujskiego i zdobył twierdzę Carowe Zajmiszcze. To pozwoliło mu wyruszyć na Moskwę, która otworzyła przed nim bramy. Przestraszeni bojarzy ofiarowali królewiczowi Władysławowi tron carski. Król Zygmunt III nie zaakceptował jednak tych warunków i konflikt trwał.

Sukcesowi militarnemu, jakim było zdobycie Moskwy, towarzyszyła niezwykła uroczystość. Zezwolono Żółkiewskiemu na odbycie triumfalnego wjazdu do Warszawy oraz przyprowadzenie przed oblicze króla i Sejmu pojmanego cara Wasyla IV Szujskiego (był to tzw. hołd Szujskich).

Ostatnie lata życia hetmana upłynęły na obronie południowo- wschodnich kresów Rzeczypospolitej i tłumieniu buntów kozackich. Buławę wielką, a wkrótce pieczęć większą kanclerską, otrzymał dopiero w 1618 roku. Był już wówczas schorowany i zmęczony ciągłymi wojnami. W 1620 roku na czele armii koronnej wyprawił się przeciwko siłom turecko-tatarskim. Starcie pod Cecorą zakończyło się zupełną klęską polskiej armii. Żółkiewski poległ w walce na polu bitwy.

Rycerska śmierć starego hetmana zapewniła mu nieśmiertelną sławę, tak jak odniesione zwycięstwa oraz utwory literackie jego autorstwa. Wzniesiona zaś przez niego kolegiata w Żółkwi, w której wisiał wielkoformatowy obraz „Bitwa pod Kłuszynem”, przez wieki była świątynią pamięci o wielkim hetmanie.

Wojciech Kalwat

Na rewersach monety złotej i srebrnej został umieszczony wizerunek hetmana Stanisława Żółkiewskiego.

Na awersach – poza stałymi elementami monety: napisem „Rzeczpospolita Polska”, rokiem emisji, nominałem oraz wizerunkiem orła ustalonym dla godła Rzeczypospolitej Polskiej – widnieją także buława oraz herb Stanisława Żółkiewskiego – Lubicz.

Numizmaty powiązane z artykułem