Maria Konopnicka (1842–1910) napisała słowa do pieśni Rota na przełomie 1907 i 1908 r., poruszona ówczesnymi wydarzeniami w zaborze pruskim, mającymi na celu zniemczenie żyjącej tam ludności. Jawna germanizacja narodu polskiego, brutalne zdławienie strajku wrzesińskich dzieci (1901–1902), które przeciwstawiły się wprowadzeniu języka niemieckiego na lekcje religii, oraz wykup polskiej ziemi przez pruską Komisję Kolonizacyjną i rugowanie polskości przez Hakatę (Niemiecki Związek Marchii Wschodniej – radykalną organizację nacjonalistyczną), wzmogły postawy patriotyczne księży, warstw oświeconych i włościan z tych terenów. Sama autorka wraz z innymi działaczami walczyła o prawo dzieci do nauki języka ojczystego. Konopnicka pamiętając o udziale swego męża w powstaniu styczniowym, świadomie wpisywała się w tradycję romantyczną. Przez słowa Roty chciała wzmocnić opór przeciwko germanizacji, głównie Wielkopolan: Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród, Nie damy pogrześć mowy! Polski my naród, polski lud, Królewski szczep piastowy. Nie damy, by nas zniemczył wróg. Tak nam dopomóż Bóg! Autorka, chcąc nadać tekstowi ogólnopolski wymiar, w miejsce określenia „zniemczył” wprowadziła słowo „gnębił” i ta wersja przyjęła się jako bardziej uniwersalna.

Rota bardzo szybko zyskała miano naszego drugiego hymnu narodowego. Wkrótce też słowa pieśni stały się powszechnie znane we wszystkich zaborach. Z okazji 500. rocznicy bitwy pod Grunwaldem 15 lipca 1910 r. w Krakowie odsłonięto pomnik, którego fundatorem był Ignacy Jan Paderewski (1860–1941). Ceremonia odbyła się w obecności tłumów, a podczas uroczystości po raz pierwszy odśpiewano publicznie Rotę. Muzykę napisał znany kompozytor Feliks Nowowiejski (1877–1946). Czterozwrotkowy utwór wykonał chór złożony z Polaków pochodzących ze wszystkich trzech zaborów. Powszechna znajomość pieśni przetrwała przez kolejne pokolenia – śpiewano ją podczas niemieckiej okupacji, w czasie sowieckiej dominacji, a także w trakcie strajków okresu PRL-u: Do krwi ostatniej kropli z żył Bronić będziemy Ducha – polskiego ducha, polskiej wiary i tożsamości – Tak nam dopomóż Bóg! Przez kolejne dekady Polacy byli zmuszani do przelewania własnej krwi i walki o to, by dzisiejsze dzieci mogły zdobywać wiedzę o Polsce i jej kulturze w języku ojczystym.

Jan Żaryn

Na rewersie monety przedstawiono wizerunki Marii Konopnickiej i Feliksa Nowowiejskiego oraz fragment tekstu „Roty”. Na awersie zaprezentowano postacie rodziców z dziećmi w stylistyce dziecięcego rysunku, a nad nimi – przedstawiony symbolicznie dach domu w kolorach polskiej flagi.

Numizmaty powiązane z artykułem