Jan Karol Chodkiewicz odebrał wychowanie typowe dla wielu synów magnackich – najpierw uczył się w kraju, a następnie kontynuował studia w Niemczech i we Włoszech. Zagraniczne podróże zostały zwieńczone pobytem na Malcie, gdzie zapoznawał się z nowoczesną wojskowością. Pierwsze doświadczenia wojenne zdobywał pod dowództwem Stanisława Żółkiewskiego i Jana Zamoyskiego. Prawdziwy talent wojenny Chodkiewicza uwidocznił się podczas wojen ze Szwedami w Inflantach. Wyróżnił się w bitwie pod Kokenhausen oraz w czasie obrony Rygi. Po objęciu samodzielnego dowództwa odniósł błyskotliwe zwycięstwo pod Białym Kamieniem, które przyniosło mu buławę wielką litewską. Nowo mianowany hetman twardą ręką poprowadził nieliczne, nieopłacone i skore do rozejścia się oddziały. Na ich czele ruszył przeciwko armii szwedzkiej oblegającej Rygę, dowodzonej przez króla Karola IX Sudermańskiego. Do starcia doszło 27 września 1605 r. nieopodal Kircholmu. Przeciw 11 tysiącom Szwedów stanęło około 3,6 tysiąca żołnierzy Rzeczypospolitej. Hetman, nie zważając na przewagę liczebną wroga, dzięki precyzyjnemu użyciu skromnych sił – zwłaszcza ciężkiej jazdy, husarii – odniósł spektakularne zwycięstwo. W ciągu kilku godzin armia szwedzka została rozbita, a ranny król uciekł z pola bitwy. Triumf pod Kircholmem odbił się głośnym echem w Europie, niestety nie został wykorzystany. Nieopłacani żołnierze buntowali się, a kraj pogrążył się w wojnie domowej. W 1607 r. Chodkiewicz stanął po stronie Zygmunta III i walczył z rokoszanami w bitwie pod Guzowem.

Po powrocie na front inflancki kontynuował walkę ze Szwedami, którzy – pamiętając klęskę spod Kircholmu – nie odważyli się stanąć do otwartej bitwy i kryli się w miastach oraz zamkach. Gdy wybuchł konflikt z Rosją, Chodkiewicz próbował przybyć z odsieczą polskiemu garnizonowi na Kremlu. W 1617 r. stanął na czele wyprawy na Moskwę mającej przynieść koronę carską królewiczowi Władysławowi Wazie. Po kilku nieudanych szturmach odstąpiono od oblężenia miasta, a traktat w Dywilnie zakończył polsko-moskiewskie zmagania.

Hetman niedługo cieszył się spokojem. Klęska pod Cecorą i zagłada armii koronnej zmusiły Rzeczpospolitą do wystawienia nowej armii. Jej dowództwo powierzono Chodkiewiczowi, który zgromadził wojska pod Chocimiem. Wykorzystując umocnienia polowe, przez miesiąc umiejętnie kierował obroną i odpierał ataki przeważających sił tureckich dowodzonych przez sułtana Osmana II. Oblężenie zakończyło się zawarciem pokoju 9 października 1621 r. Chodkiewicz nie doczekał tego momentu – schorowany zmarł jeszcze w trakcie walk.

Hetman wielki litewski był znany ze swojej energii, zapobiegliwości, ale i porywczości. Na polu bitwy stosował ekonomię sił i wykonywał śmiałe manewry, których celem było przełamanie oporu wroga. W walkach wykorzystywał także fortyfikacje polowe. Znakomite zwycięstwa zapewniły mu miejsce w panteonie wodzów staropolskich, zaś już mu współcześni nadali Chodkiewiczowi przydomek „litewski Achilles”.

Wojciech Kalwat

Na rewersach monety złotej i srebrnej został umieszczony wizerunek hetmana Jana Karola Chodkiewicza oraz fragment planu bitwy pod Chocimiem.

Na awersach – poza stałymi elementami monety: napisem „Rzeczpospolita Polska”, rokiem emisji, nominałem oraz wizerunkiem orła ustalonym dla godła Rzeczypospolitej Polskiej – widnieją także buława oraz herb Jana Karola Chodkiewicza.

Numizmaty powiązane z artykułem