W czasie powstania listopadowego (29 listopada 1830 – 7 września 1831) mennica warszawska prowadziła niezwykle intensywną działalność w trudnych warunkach. Rząd Narodowy Królestwa Polskiego w celu pokrywania wielkich wydatków domagał się bowiem jak największej ilości pieniądza. W efekcie, w niektórych okresach, mennica pracowała przez całą dobę, a jej pracownicy „do domów nie odchodzą, lecz kolejno na słomie spoczywają”. Dodatkowym utrudnieniem było zainstalowanie w gmachu mennicy fabryki armat, która również korzystała z tamtejszych urządzeń. Na domiar złego, niektórzy pracownicy zostali przymusowo wcieleni do armii powstańczej, a istniało zagrożenie jeszcze większego poboru. Kolejnym problemem był brak surowca do produkcji monet. Starano się temu zaradzić, przymusowo przejmując srebrne i złote przedmioty ze świątyń wszystkich wyznań. Z kościelnych dzwonów natomiast pozyskiwano surowiec do bicia miedzianych trojaków.

Mimo wybuchu powstania, mennica początkowo wybijała monety pod dawnymi stemplami. Zmiana nastąpiła dopiero po detronizacji Mikołaja I 25 stycznia 1831 r. Już 10 lutego mennica otrzymała polecenie usunięcia ze stempli portretu cara i zastąpienia go nowym herbem Królestwa, przedstawiającym Orła i Pogoń na dwudzielnej, ukoronowanej tarczy. Z tym nowym godłem bito miedziane trojaki, bilonowe dziesięciogroszówki, srebrne dwuzłotówki i pięciozłotówki oraz złote dukaty typu holenderskiego. Łącznie wybito 7,5 miliona monet wszystkich typów.

Na temat nowej monety kolekcjonerskiej, reprezentującej pieniądz powstańczy, została wybrana moneta pięciozłotowa. Na jej awersie widnieje wspomniana tarcza herbowa z Orłem i Pogonią. Umieszczony powyżej w otoku napis jednoznacznie wskazuje, że jest tu symbolizowane Królestwo Polskie. Na rewersie widać pośrodku określenie nominału: 5 / ZŁOT· / POL·. Napis ten został otoczony wieńcem z liści dębowych. U dołu zaś wieńca widoczne są dwie litery: K· i G·, które są inicjałami intendenta mennicy – Karola Gronau. W otoku przy krawędzi monety przedstawiono dokładnie stopę menniczą pięciozłotówek i datę: 17 211/625 Z GRZYW·CZYST·KOL· * ROKU 1831 *. Na obrzeżu wymowny napis: BOŻE ZBAW POLSKĘ.

Na awersie monety kolekcjonerskiej o nominale 20 złotych wykorzystano rewers opisanej wyżej monety pięciozłotowej z dobrze widocznym nominałem 5 / ZŁOT· / POL· oraz znamienną datą 1831. Nowym elementem jest orzeł z czapki oficera 2 pułku Mazurów. Dominuje jednak okrąg z wizerunkiem orła ustalonym dla godła Rzeczypospolitej Polskiej, napisem: RZECZPOSPOLITA POLSKA · 2025 i nominałem: 20 ZŁ.

Jedynym znaczącym elementem rewersu tejże monety jest oryginalny stempel awersu powstańczej pięciozłotówki. Widzimy tam dwupolową, ukoronowaną tarczę z Orłem i Pogonią oraz legendą: KRÓLESTWO POLSKIE. Temat nowej monety został przedstawiony w pierścieniu okalającym: 5 ZŁOTYCH Z OKRESU POWSTANIA LISTOPADOWEGO. Jedyną zaś ozdobą jest umieszczony na dole ornament zaczerpnięty z pamiątkowego pudełka z kompletem monet powstańczych.

Stanisław Suchodolski

Numizmaty powiązane z artykułem