Kościół i klasztor cystersów w Krzeszowie zaliczane są do najpiękniejszych i najcenniejszych zabytków architektury barokowej na Śląsku. Jako ważne miejsce kultu oraz ośrodek życia religijnego Krzeszów ma długą historię. Już w połowie XIII w. zostali tu osadzeni benedyktyni, zaś pod koniec tego samego stulecia - dzięki fundacji księcia jaworskiego, Bolka I Surowego - do powstającego klasztoru sprowadzono cystersów z nieodległego Henrykowa.

Dzięki nadaniom książęcym cystersi weszli w posiadanie obszernych dóbr ziemskich, w skład których - w okresie najlepszej koniunktury - wchodziło kilkadziesiąt wsi oraz dwa miasta, Chełmsko i Lubawka. Opactwo cystersów szczególny rozkwit przeżywało w drugiej połowie XVI i w XVII w., kiedy to - po zniszczeniu w okresie wojen husyckich - mnichom udało się odzyskać utracone dobra i odbudować gospodarkę. Klasztor ponownie stał się centrum życia religijnego, a w kościele powstało mauzoleum książąt świdnicko- -jaworskich. Po wojnach śląskich, w 1741 r. Krzeszów znalazł się na terytorium państwa pruskiego, co wiązało się ze stopniową utratą dawnego znaczenia. W 1810 r. na mocy edyktu króla pruskiego - Fryderyka III - nastąpiła kasata klasztoru i przejęcie jego dóbr przez państwo.

Po pierwszej wojnie światowej w opustoszałym klasztorze zamieszkali benedyktyni, a ich konwentowi przywrócono rangę opactwa; podczas drugiej wojny światowej klasztor został ponownie zlikwidowany, a jego budynki były wykorzystywane przez władze III Rzeszy - głównie jako obóz przejściowy lub miejsce odosobnienia. Pod koniec wojny ukryto tam zbiory berlińskiej Biblioteki Pruskiej, które po wkroczeniu na Śląsk oddziałów Armii Czerwonej zostały przejęte przez władze polskie i zdeponowane w Krakowie, w Bibliotece Jagiellońskiej.

Po wojnie w klasztorze osiedliły się siostry benedyktynki ze Lwowa, a w 1970 r. do Krzeszowa powrócili cystersi.

Dzisiejsza Świątynia Wniebowzięcia NMP w Krzeszowie, wybudowana w pierwszej połowie XVIII w., oceniana jest jako jedno z najbardziej znanych i najpiękniejszych miejsc kultu religijnego na Śląsku - przede wszystkim za sprawą obrazu Matki Boskiej Łaskawej, znajdującego się w ołtarzu głównym. Obraz ten, namalowany temperą na modrzewiowej desce, jest też z pewnością najcenniejszym i najsłynniejszym zabytkiem Krzeszowa; to najstarszy, bo trzynastowieczny, wizerunek Matki Boskiej na ziemiach dzisiejszej Polski (i jeden z najstarszych w Europie). W 1997 r. papież Jan Paweł II dokonał uroczystej koronacji obrazu, zaś w roku następnym podniósł krzeszowską świątynię do godności bazyliki mniejszej.

Cysterski zespół klasztorny, wraz ze stojącym obok kościołem św. Józefa pochodzącym z drugiej połowy XVII w., tzw. domem gościnnym opata, oraz budynkami pomocniczymi tworzą unikalny kompleks architektoniczny, któremu bez wątpienia przypisać można europejską rangę. Poszczególne budynki tworzą bowiem harmonijną stylistycznie, a zarazem bardzo funkcjonalną całość.

Na monetach pokazano przede wszystkim późnobarokową fasadę kościoła, wraz z ozdabiającymi ją rzeźbami autorstwa Ferdynanda Maksymiliana Brokoffa. Podkreślono tym samym piękno i rozmach sakralnej architektury oraz intensywność barokowych zdobień. Szczególnie wyeksponowana została Immaculata, piaskowa rzeźba przedstawiająca Najświętszą Marię Niepokalaną, patronkę kościoła, co stanowi oczywiste nawiązanie do średniowiecznego obrazu w ołtarzu głównym.

Wojciech Tygielski

Numizmaty powiązane z artykułem