Borsuk (zwany także jaźwcem) to masywne zwierzę o wydłużonej szyi i charakterystycznie ubarwionej głowie. Jego mocne kończyny są zakończone długimi pazurami, ubarwienie grzbietu i boków ciała jest srebrzystoszare, a łapy - czarne. Pysk i czoło borsuka są białe, niewielkie, ciemne uszy mają białe obrzeża, a po obu stronach głowy widać czarne, szerokie pręgi. Borsuk występuje prawie w całej Eurazji oraz w Jordanii, Izraelu, Syrii i Iranie. W Europie nie występuje na północnych krańcach Skandynawii, na wyspach Morza Śródziemnego oraz na północy europejskiej części Rosji.

Jaźwiec zasiedla różne tereny: od typowo leśnych po mozaikę polno-leśną, choć preferuje żyzne lasy liściaste. Przystosowuje się do antropogenicznych zmian środowiska: krajobrazu rolniczego, obszarów podmiejskich, w Zachodniej Europie występuje również w miastach. Jest największym drapieżnikiem wśród krajowych łasicowatych. Masa ciała borsuka w okresie wiosennym wynosi ok. 10 kg. Borsuki gromadzą w ciągu lata i jesienią rezerwy tłuszczowe, a ich ciężar ciała wzrasta wtedy o 60-70% w stosunku do masy wiosennej, a czasem się podwaja. Borsuk jest zwierzęciem dobrze przystosowanym do kopania nor. Wykorzystywane jako miejsca rozrodu i schronienia zimowe borsucze nory główne mają skomplikowaną budowę (wiele otworów wejściowych, tunele podziemne znacznej długości, liczne komory gniazdowe) i są efektem pracy wielu pokoleń borsuków. Znane są nory zasiedlane nieprzerwanie przez dziesięciolecia, a nawet setki lat.

W Polsce borsuki żyją w grupach rodzinnych, składających się z pary lub kilku dorosłych osobników i przychówku. Grupa rodzinna w różnych rejonach kraju liczy od 3,5 do 4,7 osobników, a młode stanowią 40-55% populacji. W Europie Zachodniej grupy socjalne borsuków są większe niż w Polsce; mogą liczyć kilkanaście, a nawet ponad 30 osobników.

Grupa borsuków zajmuje terytoria rodzinne o zmiennej wielkości: od kilku do ponad 20 km2. Terytoria rodzin są rozdzielne lub w niewielkim stopniu pokrywają się. W mozaice polno-leśnej w Polsce środkowej wielkość tych areałów zmienia się sezonowo: wiosną są dość małe, zwiększają się latem i wczesną jesienią, w miarę jak borsuki zaczynają wychodzić poza lasy i odżywiać się owocami w sadach. Pod koniec jesieni ograniczają one swoją aktywność do najbliższych okolic nory głównej.

W lasach naturalnych, np. w Puszczy Białowieskiej, pożywieniem dla borsuków są wiosną dżdżownice, a latem i jesienią oprócz dżdżownic także płazy. Na obszarach mozaiki polno-leśnej pokarm jaźwca jest bardziej urozmaicony. Mimo że wiosną także dominują w nim dżdżownice, to latem większą rolę odgrywają owoce, zboża i drobne gryzonie.

Temperatura zewnętrzna kształtuje aktywność sezonową, dobową i długość pobytu borsuków w norach w okresie zimowym. Przeważającą część doby spędzają one w swoich ukryciach. Zimą długość pobytu w norze zależy od temperatury zewnętrznej. Choć borsuki mogą być aktywne nawet przy występującej pokrywie śnieżnej, to jednak zarówno okres aktywności, jak i dobowe wędrówki są najkrótsze zimą, natomiast w marcu i kwietniu stopniowo wydłużają się i osiągają maksimum latem i na początku jesieni. Z reguły borsuki wykazują aktywność nocną, ale na obszarach słabo penetrowanych przez ludzi mogą wędrować po swoim terenie także w dzień.

Ciąża borsuków jest przedłużona (trwa 7-15 miesięcy) i zależy od terminu rui i wieku samic. Główna ruja poporodowa występuje w marcu. Druga ruja przypada na koniec lata. Uczestniczą w niej młode, pierwszy raz przystępujące do rozrodu dwuletnie samice oraz samice nie zapłodnione lub nie biorące udziału w pierwszej rui. Z reguły tylko jedna samica w grupie rodzi potomstwo (w miocie 2-5 młodych). W Polsce środkowej borsuczęta rodzą się w marcu. Pierwszy raz pojawiają się na powierzchni pod koniec maja. W maju, czerwcu i lipcu borsuki opuszczają swoje schronienia na długo przed zapadnięciem zmroku i wówczas można obserwować ich zachowanie i życie rodzinne.

Zagęszczenie borsuków zależy od dostępności pokarmu i możliwości ukryć. W różnych rejonach kraju waha się ono od 0,2 do ponad 2,5 osobników na 1 km2 lasu. Liczebność borsuków w Polsce na początku wiosny ocenia się na ok. 70 tys., latem pogłowie zwiększa się do mniej więcej 120 tys. osobników. W warunkach naturalnych jaźwiec może osiągać wiek ponad 10 lat, ale przeciętna długość życia wynosi zazwyczaj około 2 lat.

Skóry i sadło borsuków są bardzo cenne, jednak myśliwi powinni oszczędzać te zwierzęta. Tym bardziej że stanowią one ozdobę naszych lasów, a tak często (zarówno w Polsce, jak i w Europie Zachodniej) giną na drogach.

Prof. dr hab. Jacek Goszczyński
Samodzielny Zakład Zoologii Leśnej i Łowiectwa
Wydział Leśny SGGW

Numizmaty powiązane z artykułem