W siłach zbrojnych II Rzeczypospolitej kawaleria była jednym z trzech głównych, obok piechoty i artylerii, rodzajów wojska. Jej początki związane są z odrodzeniem państwa polskiego jesienią 1918 r. Pierwsze oddziały jazdy zostały sformowane na bazie polskich jednostek walczących na frontach I wojny światowej. Formalnie jazda dzieliła się na pułki ułanów, pułki szwoleżerów (nawiązujące do tradycji Legionów Polskich) oraz pułki strzelców konnych. W latach 1918–1921 jazda brała czynny udział w walkach o ustalenie granic państwa polskiego. W czasie wojny polsko–bolszewickiej odniosła wiele sukcesów, m.in. 31 sierpnia 1920 r. pod Komarowem, w ostatniej wielkiej bitwie kawaleryjskiej w światowej historii wojskowości, pokonała oddziały 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego.

W początkach lat 20. dokonano podziału jazdy na jazdę samodzielną, w skład której weszło dwadzieścia siedem pułków ułanów, trzy pułki szwoleżerów i dziesięć dywizjonów artylerii konnej, oraz jazdę niesamodzielną (dywizyjną), którą stanowiło dziesięć pułków strzelców konnych.

W 1924 r. wprowadzono nową organizację jazdy, przy czym nazwano ją formalnie kawalerią. W rezultacie reformy utworzono cztery dywizje kawalerii i pięć samodzielnych brygad kawalerii. Celem tych zmian było przekształcenie kawalerii w szybkie wojska zdolne do prowadzenia szeroko zakrojonych operacji.

Aby zapewnić nowym formacjom kadrę, już w 1920 r. utworzono w Grudziądzu ośrodek szkoleniowy przekształcony w 1928 r. w Centrum Wyszkolenia Kawalerii. Centrum skupiało kilka szkół kształcących oficerów i podoficerów kawalerii. Było największą tego typu wojskową jednostką szkolącą kawalerzystów w Europie. W jego ramach istniała Grupa Olimpijska przygotowująca słuchaczy i kadrę Centrum do udziału w najbardziej prestiżowych zawodach hippicznych – olimpiadach i międzynarodowych konkursach. Członkowie tej grupy odnieśli wiele zwycięstw i zdobyli dla Polski medale olimpijskie w Paryżu, Amsterdamie i Berlinie. W Centrum wypracowano tzw. polską szkołę jazdy – technikę ujeżdżania umożliwiającą znakomite panowanie nad koniem.

Kawaleria należała do najczęściej reorganizowanych części armii II Rzeczpospolitej – po licznych zmianach w 1937 r. pozostało ostatecznie jedenaście brygad kawalerii, które otrzymały jednolite nazwy od rejonów kraju, w których stacjonowały.

Kawaleria była wojskiem przemieszczającym się konno, ale walczącym w szyku pieszym. Koń był jedynie środkiem lokomocji – w międzywojennej Polsce motoryzacja dopiero się rozwijała, a drogi były w złym stanie. Na podstawowe uzbrojenie kawalerzysty składały się karabinek oraz szabla. Podczas uroczystych wystąpień ułani wyposażeni byli w lance z proporczykami w barwach swej jednostki. Pomimo tego, że byli oni szkoleni we władaniu lancą, nie przewidywano użycia tej broni w boju. Szabla, będąca wręcz symboliczną bronią polskiego ułana, także miała już niewielkie walory bojowe, chociaż prowadzono prace nad jej udoskonaleniem. W rezultacie w 1934 r. wprowadzono do uzbrojenia kawalerii ostatnią na świecie opracowaną naukowo szablę bojową, którą produkowano w Hucie Ludwików. Kawaleria, poza uzbrojeniem indywidualnym, dysponowała bronią maszynową, karabinami przeciwpancernymi oraz moździerzami i artylerią. W walce miały ją wspierać samochody pancerne.

Kawaleria była otaczana powszechnym szacunkiem społecznym. Uznawano ją za spadkobierczynię tradycji polskiej husarii – zwycięzców spod Kircholmu, Kłuszyna i Wiednia. Służba w kawalerii uchodziła za honorową i prestiżową, a jej oficerowie stanowili elitę armii.

W przededniu II wojny światowej kawaleria była już przestarzałym rodzajem wojska. Dlatego też zapoczątkowano jej motoryzację – jako pierwsza została zreformowana 10 Brygada Kawalerii, którą podporządkowano dowódcy Broni Pancernej.

We wrześniu polscy ułani potrafili szybko i sprawnie się przemieszczać podczas starć z wrogiem. Toczyli walkę pieszo z wykorzystaniem karabinów i broni maszynowej, używając koni jako środka transportu. Doszło jednak do kilku szarż na wojska niemieckie – m.in. pod Krojantmi, Wólką Węglową i Krasnobrodem.

Witold Głębowicz
Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

Numizmaty powiązane z artykułem