Mława to miasto wyrosłe na skrzyżowaniu szlaków handlowych, na styku różnych wpływów politycznych i kultur. Na arenę dziejów jako miasto w pełnym tego słowa znaczeniu wkroczyła w 1429 r., wtedy to książęta mazowieccy Siemowit V, Kazimierz II i Władysław I wydali w Płocku dokument lokacyjny dla Mławy. Młode jeszcze wówczas miasto było kilkakrotnie miejscem zjazdów regulujących nadgraniczne spory mazowiecko-krzyżackie, na które przybywała licznie miejscowa szlachta. Mława stanowiła ważny ośrodek handlowo-rzemieślniczy, uczestniczący zarówno w handlu lokalnym, jak i dalekosiężnym. Do miasta ściągało wielu kupców, nawet z dalekich Niderlandów, oraz przedstawicieli różnych rzemiosł. Zapewne na przełomie XV i XVI w. pojawiła się też w mieście pierwsza fala osadników żydowskiego pochodzenia.

Stopniowy spadek koniunktury gospodarczej w Rzeczypospolitej i sąsiednich Prusach, pojawiające się w mieście epidemie dżumy oraz pożary, wreszcie zniszczenia wojenne, konfiskaty i kontrybucje powodowały systematyczny upadek miasta. Dopiero w drugiej połowie XVIII w. Mława odżyła, choć nie osiągnęła już swej dawnej świetności. W 1764 r. decyzją sejmu koronnego stała się siedzibą władz administracyjnych i sądowniczych ziemi zawkrzeńskiej. Król Stanisław August Poniatowski zezwolił mieszczanom mławskim na odbudowę ratusza. Na barokowej budowli umieszczono wówczas wielce wymowny napis: „Niechaj będzie jednaka sprawiedliwość dla biednych i bogatych, mieszkańców i przybyszów”. Po trzecim rozbiorze (1795) Mława dostała się pod panowanie Prus, potem znalazła się w granicach Księstwa Warszawskiego, a na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego z 1815 r. została przyłączona do Królestwa Polskiego.

Wydarzeniem przełomowym w dziejach Mławy okazała się budowa dworca Kolei Nadwiślańskiej w 1877 r. Obok gubernialnego Płocka Mława stała się największym i najbogatszym miastem na północnym Mazowszu, choć zróżnicowanym pod względem wyznaniowym, narodowościowym i kulturalnym. Dalszy rozwój miasta przerwał wybuch I wojny światowej.

W listopadzie 1918 r. mławianie przejęli pełną władzę nad miastem. Wkrótce Mława stała się stolicą powiatu, przypisanego tym razem do powstałego wówczas województwa warszawskiego. Okres dwudziestolecia przyniósł dalszy rozwój terytorialny miasta i wzrost liczby mieszkańców (do prawie 25 000), wśród których dominowała ludność polskiego pochodzenia, mławscy żydzi stanowili zaś około 30% mieszkańców.

Na stałe w historii Polski zapisała się bitwa pod Mławą w dniach 1–4 września 1939 r., kiedy to żołnierze 20. Dywizji Piechoty bohatersko bronili miasta przed wojskami niemieckimi. Do dziś w okolicach miasta można zidentyfikować 55 schronów, które składały się na linię umocnień określaną jako „Pozycja Mława”. Na terenie tych fortyfikacji co roku – w ostatni weekend sierpnia – organizowana jest inscenizacja historyczna Rekonstrukcja Bitwy pod Mławą.

Mimo ogromnych zniszczeń i strat wojennych, utraty wielokulturowości, „blasków” i „cieni” peerelowskiej rzeczywistości, miasto odbudowano i wzrosła liczba jego mieszkańców. Od 1 stycznia 1999 r. Mława stała się ponownie stolicą powiatu i liczy obecnie ponad 31 000 mieszkańców. Dość dobrze rozwinięta jest miejska infrastruktura komunalna oraz mieszkaniowa. Obecnie w mieście najlepiej rozwijają się przemysł elektroniczny, a także przetwórstwa spożywczego i budowlany, oraz liczne przedsiębiorstwa usługowe. Mława ma też silne tradycje rzemieślnicze.

Leszek Zygner

Numizmaty powiązane z artykułem