Tematyka monet

Okręt podwodny „Orzeł”

ORP „Orzeł” został zbudowany ze składek społeczeństwa, natomiast koszt jego uzbrojenia pokryła Marynarka Wojenna. Powstał w holenderskiej stoczni N. V. Koninklijke Maatschappij „de Schelde” we Vlissingen. Umowę podpisano w 1936 r. Chrzest i wodowanie okrętu odbyło się 15 stycznia 1938 r. Matką chrzestną została Jadwiga Sosnkowska, żona gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego. 2 lutego 1939 r. uroczyście podniesiono polską banderę wojenną i 7 lutego okręt przybył do portu wojennego w Gdyni. Pierwszym dowódcą okrętu został kmdr ppor. Henryk Kłoczkowski.

1 września 1939 r. „Orzeł” wyszedł do rejonu rozśrodkowania na Zalew Pucki a 4 września przeszedł pod Gotlandię, gdzie kmdr ppor. Kłoczkowski zapadł na nierozpoznaną chorobę i postanowił uzyskać pomoc w Tallinie. Okręt przybył 14 września na redę tego portu, Kłoczkowski udał się do szpitala, a dowództwo przejął kpt. mar. Jan Grudziński. 15 września dostarczono mu decyzję o internowaniu okrętu, uzasadnioną niezgodnością jego pobytu z przepisami układu z 1938 r. zawartego przez państwa skandynawskie i bałtyckie. Okręt przyholowano do portu i rozpoczęto rozbrajanie. Załoga przygotowała ucieczkę z Tallina. Nocą z 17/18 września okręt opuścił port i zanurzył się w wodach Zatoki Fińskiej. Ucieczka „Orła” wywołała reakcję Estonii i obu mocarstw, które w tym czasie dokonywały podziału Polski. Spodziewany był w Zatoce Gdańskiej i u brzegów Szwecji. Pościg za nim okazał się bezskuteczny. Kapitan Grudziński zdecydował pozostać na Bałtyku i szukać celu dla torped „Orła” aż do wyczerpania paliwa, prowiantu i wody pitnej, a następnie przejść do Wielkiej Brytanii. Ppor. mar. Marian Mokrski, na podstawie spisu latarń morskich i znajomości akwenu, wykonał prowizoryczną mapę Bałtyku oraz cieśnin duńskich. Zakończenie działań wojennych w Polsce i brak wody spowodowały, że 7 października kapitan Jan Grudziński podjął decyzję przejścia cieśnin duńskich i 14 października okręt został wprowadzony do Rosyth. Z tej bazy odbył siedem patroli. Zatopił niemiecki statek „Rio de Janeiro” z żołnierzami i materiałami wojennymi, ujawniając tym samym przygotowywaną inwazję na Norwegię. Ostatni patrol „Orła” na zachód od wylotu Skagerraku rozpoczął się 23 maja. 1 i 2 czerwca przekazano mu sygnał zajęcia innego sektora, ale nie uzyskano potwierdzenia. 11 czerwca, po tym jak załoga okrętu nie odpowiedziała na wezwanie do powrotu, „Orzeł” został uznany za zaginiony.

Wraz z okrętem zginęło 6 oficerów, podchorąży oraz 53 podoficerów i marynarzy. Nadal nieznana jest przyczyna i miejsce jego zatonięcia. Przyjęto, że 7 czerwca zatonął na minach niemieckich, ale ponieważ to hipoteza, dalej za datę zaginięcia przyjmuje się 8 czerwca 1940 r., dzień oczekiwanego powrotu.

Publikacje o „Orle” zaczęły ukazywać się jeszcze podczas wojny. Okręt rozsławiły książki oraz film fabularny. Ustalił się zwyczaj, że w rejonie ostatniego patrolu „Orła” składa się wieńce. W związku z tym, że nazwy zasłużonych okrętów przechodzą na nowsze jednostki, w latach 1962–1983 pod polską banderą pływał okręt podwodny „Orzeł” (II), a od 1986 r. Marynarka Wojenna dysponuje okrętem podwodnym „Orzeł” (III). Legenda „Orła” odnowiła się w 1993 r., kiedy w trakcie poszukiwań ropy naftowej na szelfie kontynentalnym u wybrzeży norweskich odnaleziono wrak innego okrętu podwodnego. Powstało wtedy stowarzyszenie, którego celem było odszukanie wraku „Orła”. Najbardziej spektakularna, choć też bez powodzenia, była zorganizowana w tym celu w 2008 r. ekspedycja statku badawczego „Imor”.



Dane taktyczno-techniczne okrętu: wyporność 1110/1473,5 t, wymiary 84,0 x 6,7 x 4,17 m, uzbrojenie: 12 wyrzutni torpedowych i 20 torped oraz 105-milimetrowa armata morska, podwójne 40-milimetrowe działo przeciwlotnicze i podwójnie sprzężony 13,2-milimetrowy najcięższy karabin maszynowy. Miał dwa silniki wysokoprężne o mocy 4740 KM i dwa elektryczne o mocy 1100 KM, prędkość maksymalną 20/9 w., zasięg nawodny 7000 Mm przy 10 w. i podwodny – 100 Mm przy 5 w., zanurzenie maksymalne 80 m, załoga liczyła 6 oficerów oraz 54 podoficerów i marynarzy.

Walter Pater
Muzeum Marynarki Wojennej