Książę Józef Poniatowski – ur. 7 V 1763 r. w Wiedniu, zm. 19 X 1813 r. w nurtach Elstery pod Lipskiem. Był ukochanym bratankiem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Karierę rozpoczynał w armii austriackiej. Porzucił ją bez wahania w 1789 r., by na życzenie króla i sejmu objąć stanowisko generała majora (obecnie generała brygady) w armii Rzeczypospolitej. Był entuzjastą Konstytucji 3 maja i w jej obronie walczył w wojnie polsko-rosyjskiej 1792 r. 18 czerwca tego roku dowodzone przezeń oddziały zwyciężyły Rosjan pod Zieleńcami. Mimo że zwycięstwo nie zmieniło losów kampanii, to upamiętnił je order Virtuti Militari, którego książę został kawalerem. Kapitulacja królewska zakończyła kampanię i przypieczętowała II rozbiór Polski. Obie decyzje książę przyjął z rozpaczą. Później bił się ze zmiennym szczęściem w powstaniu kościuszkowskim.

Po upadku państwa rozpoczął się najtrudniejszy okres w jego życiu. Załamany klęską Rzeczypospolitej zmagał się z kłopotami majątkowymi, pogrążał się w politycznej bezczynności i hulankach. W 1807 r. powrócił do czynnego życia jako dowódca naczelny sił zbrojnych i minister wojny Księstwa Warszawskiego. W 1809 r. odpierał atak sił austriackich na Księstwo Warszawskie. Osobista odwaga w bitwie pod Raszynem i sukces polskiego manewru na Galicję zaowocowały wzrostem jego popularności. Utrwaliła ją kampania 1812 r., w której dowodził V korpusem Wielkiej Armii. Po klęsce podjął dramatyczną decyzję trwania z wojskiem do końca przy Napoleonie. Ufał w jego szczęśliwą gwiazdę. Mianowany 16 października 1813 r. marszałkiem Francji osłaniał odwrót armii w bitwie pod Lipskiem. Kilkakrotnie ranny, odmawiał poddania się. Półprzytomny, z ręką na temblaku, w malignie powtarzał słowa, które przeszły do historii: o Bogu, o honorze, o Ojczyźnie. Osunął się z koniem w wezbrane nurty Elstery i, ostrzelany z drugiego brzegu, utonął.

Śmierć księcia zapoczątkowała narodziny romantycznej legendy, w której mieściły się afirmowane przez pokolenia wartości drogie Polakom – wiary, nieugiętego honoru i wierności sprawie nawet wbrew rozsądkowi i zimnym kalkulacjom, a nade wszystko miłości do utraconej Ojczyzny.

Numizmaty powiązane z artykułem