Władysław II Jagiełło, syn Olgierda Giedyminowicza, wielkiego księcia litewskiego i Julianny, córki Aleksandra, księcia twerskiego, urodził się prawdopodobnie w 1351 r. Po śmierci ojca w 1377 r. objął władzę zwierzchnią na Litwie; początkowo dzieląc rządy ze swoim stryjem Kiejstutem, władającym zachodnią Litwą, obrońcą tradycji pogańskiej i wrogiem Zakonu Krzyżackiego. W 1382 r. po próbie Kiejstuta usunięcia go z tronu, pozbył się stryja, obejmując samodzielne rządy w państwie. Zagrożony przez Krzyżaków, do których zbiegi Witold, syn Kiejstuta, zawarł z nimi w 1382 r. rozejm nad rzeką Dubissą, w którym obiecał m.in. przyjęcie w ciągu czterech lat chrztu wraz z całą Litwą. Układ ten już w 1383 r. został zerwany, a w 1 384 r. pogodzony z Witoldem Jagiełło podjął zbrojną wyprawę przeciw Krzyżakom. Realną możliwość odparcia agresji krzyżackiej, a także realizacji własnych ambicji uzyskania tytułu królewskiego i przewagi w rywalizacji z Witoldem na Litwie widział Jagiełło w związkach z Polską. Ponadto przyjęcie chrześcijaństwa w obrządku zachodnim niepomiernie wzmocniłoby pozycję Litwy zarówno wobec Krzyżaków, jak i podporządkowanej jej prawosławnej Rusi. Wkrótce Jagiełło nawiązał kontakty z możnymi w Malopolsce, występując z ich inicjatywy jako pretendent do ręki Jadwigi i do polskiej korony. W 1385 r. w Krewie zawarł układ o małżeństwie z Jadwigą oraz połączeniu unią Wielkiego Księstwa Litewskiego i Polski. Pól roku później zjazd panów i rycerstwa w Lublinie okrzyknął Jagiełłę królem. Został więc polskim monarchą nie tylko dzięki umowie małżeńskiej, ale i na mocy wyboru, czyli elekcji. W 1386 r. przyjął w Krakowie chrzest i imię Władysław, poślubił Jadwigę i został koronowany na króla Polski. Potwierdził przywileje szlachty i zobowiązał się odzyskać utracone przez Polskę terytoria. Wkrótce przystąpił do chrystianizacji swego ojczystego kraju. Już w 1387 r. ustanowiono w Wilnie biskupstwo dla Litwy, rozpoczęto budowę katedry, powstawały też pierwsze parafie. Jagiełło we własnych dobrach darował Kościołowi ziemię i zwalniał ją od podatków. Dzięki fundacji królowej Jadwigi, Litwini mogli kształcić się na księży najpierw w Pradze, potem zaś w reaktywowanej Akademii Krakowskiej. Po kilku latach Jagiełło trwale ułożył swoje stosunki z Witoldem: w 1392 r. zawarł z nim ugodę w Ostrowie, oddając mu rządy w Wielkim Księstwie Litewskim, a w 1401 r. - na mocy unii wileńsko--radomskiej Jagiełło uznał Witolda jako wielkiego księcia Litwy, zachowując nad nią zwierzchnictwo z tytułem najwyższego księcia Litwy. Już na początku panowania rozwinął aktywną politykę zagraniczną. W latach 1387-1388 wcielił do Korony część ziem ruskich, w 1387 r. przyjął hołd lenny wojewody mołdawskiego, a wkrótce wołoskiego, nawiązał też przyjazne stosunki z książętami mazowieckimi i słupskimi. Bezpotomna śmierć Jadwigi w 1399 r. osłabiła pozycję Władysława Jagiełły jako króla Polski, co sprawiło, że w unii wileńsko-radomskiej w 1401 r. potwierdzono stosunki między Wielkim Księstwem Litewskim a Polską. W celu umocnienia swych praw do korony polskiej Jagiełło poślubił w 1402 r. wnuczkę Kazimierza III Wielkiego, Annę Cylejską. Stosunki z Krzyżakami zaostrzały się. Po układzie w Raciążu w 1404 r. nastąpił w 1409 r. najazd wojsk krzyżackich na ziemię dobrzyńską, rozpoczynający tzw. wielką wojnę z Zakonem. 15 lipca 1410 r. doszło do wielkiej bitwy na polach pod Grunwaldem, gdzie po ciężkich i krwawych zmaganiach Krzyżacy zostali rozgromieni przez wojska polsko-litewskie dowodzone przez Władysława Jagiełłę. Tryumf grunwaldzki miał ogromne znaczenie dla Polski i Litwy. Po raz pierwszy załamując potęgę państwa krzyżackiego, zahamował na kilka wieków niemiecką ekspansję na wschód, znacznie wzmocnił międzynarodowe znaczenie państwa polsko-litewskiego oraz pozycję samego Władysława Jagiełły. Znakomite zwycięstwo nie zostało jednak w pełni wykorzystane politycznie, a realne korzyści wynikające z podpisanego w 1411 r. w Toruniu traktatu pokojowego były niewielkie. Zgodnie z jego postanowieniami, Żmudź miała powrócić do Litwy na czas życia Jagiełły i Witolda (po czym miała powrócić do Zakonu, co zresztą nigdy nie nastąpiło). Polska uzyskała od państwa zakonnego wysokie odszkodowanie, lecz powinna była oddać wielkiemu mistrzowi zamki krzyżackie zdobyte podczas wojny. Pokój toruński nie rozwiązywał sprawy krzyżackiej do końca, toteż działania wojenne były jeszcze kilkakrotnie wznawiane. Rozwiązania sporów z Krzyżakami, po bezskutecznych wojnach w 1414,1419 i 1422 r., szukał Władysław Jagiełło w mediacjach pokojowych i rozej-mach, zakończonych wreszcie pokojem zawartym nad jeziorem Melno (obecnie Mełno) w 1422 r. Wyrazem dalszego zacieśnienia stosunków Polski z Litwą na zasadzie równorzędnego, trwałego związku była unia w Horodle w 1413 r. Wzrosły wpływy Polski na Pomorzu, zwiększyła się zależność od Polski książęcego Mazowsza.

Pod wpływem polskiego duchowieństwa, sam też żywo zainteresowany utrzymaniem dobrych stosunków z papiestwem, Jagiełło odrzucił w 1420 r. propozycję husytów objęcia tronu czeskiego, a co więcej - w 1424 r. pod naciskiem episkopatu wydał anty-husycki edykt wieluński. Zdecydowanie odciął się w nim od husytyzmu, grożąc zań najsurowszymi karami, odwołał też polskie posiłki dla husytów.

Nie mając męskiego potomka, po śmierci swej trzeciej żony Elżbiety Granowskiej, siedemdziesięcioletni już Jagiełło poślubił w 1422 r. ruską księżniczkę Zofię Holszańską. Po przyjściu na świat w 1424 i 1427 r. królewskich synów Władysława (zwanego Warneńczykiem) i Kazimierza IV Jagiellończyka, Jagiełło dążył do zapewnienia im następstwa tronu polskiego. Przychylność dla tych dążeń możnowładców i szlachty polskiej zapewniło wydanie przez króla aktów gwarantujących szlachcie dawne przywileje oraz przynoszących nowe (przywilej czerwiński z 1422 r. i jedl-neński z 1430 r.). W zamian król uzyskał zapewnienie elekcji jednego ze swoich synów. Panowanie Jagiellonów nie opierało się na prawie dziedziczenia, ale na elekcji, nie wychodzącej w praktyce poza potomków Władysława Jagiełły. Był więc założycielem dynastii, która swe panowanie zawdzięczała stałej, przy każdej zmianie tronu ponawianej, zgodzie stanów.

Władysław Jagiełło był zręcznym politykiem, pełnym umiaru i wytrwałości, a także wybitnym dyplomatę i wodzem. Poprzez rozsądny kompromis potrafił zneutralizować separatyzm litewsko--ruski oraz nawiązać trwałą, dobrą współpracę z początkowym rywalem, Witoldem. Był władcą dbającym o interes państwa i jego sprawy wewnętrzne. Rządy sprawował w dużym stopniu osobiście i był dostępny dla swoich poddanych. Regularnie co roku objeżdżał ziemie Królestwa, doglądając monarszych włości, rozstrzygając na miejscu spory, odbywając sądy i kontrolując działalność starostów i urzędników ziemskich.

Sam niewykształcony, rozumiał jednak potrzebę oświaty i nauki - jego trwałym dziełem było odnowienie w 1400 r. założonej przez Kazimierza Wielkiego Akademii Krakowskiej. Na ten cel przeznaczyła przed śmiercią swoje klejnoty Jadwiga, ale zasługą Jagiełły była realizacja tego dzieła, co do dzisiaj upamiętnia nazwa Uniwersytetu - Jagielloński. Dla odnowionej wszechnicy Jagiełło uzyskał zgodę papieża na otwarcie nowego wydziału teologicznego - czego odmówiono swego czasu Kazimierzowi III Wielkiemu. Jagiełło potrafił wykorzystać uczonych krakowskich do obrony Polski i Litwy na soborze w Konstancji w 1415 r., mającym zakończyć wielki rozłam w Kościele łacińskim. Zabłysnął na nim Paweł Włodkowic, przedstawiając doktrynę suwerenności państw, również pogańskich, oraz pojęcie wojen sprawiedliwych i niesprawiedliwych. Te ostatnie - według niego - prowadzili Krzyżacy napadając spokojnych Żmudzinów i Litwinów pod pozorem nawracania ich na wiarę chrześcijańską.

Jagiełło popierał twórczość artystyczną, lubił zwłaszcza dzieła malarzy ruskich. Zmarł 1 czerwca 1434 r. w Gródku, zwanym później Jagiellońskim. Pochowany został w katedrze na Wawelu.

Numizmaty powiązane z artykułem