W 2015 r. mija 150. rocznica urodzin jednego z najwybitniejszych poetów przełomu XIX i XX w. – Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Pochodził z ziemiańskiej rodziny o patriotycznych tradycjach. Należał do elity intelektualnej swoich czasów, jego przyrodnim bratem był malarz Włodzimierz Tetmajer, a ciotecznym – Tadeusz Boy-Żeleński. Został uznany za głos młodopolskiego pokolenia, które odnalazło w jego poezji lęki i niepokoje końca wieku (Koniec wieku XIX). Załamanie wiary w postęp i siłę człowieka „epoki pary i elektryczności” kazało mu szukać ratunku w sztuce, a następnie w dzikiej przyrodzie Tatr. I znalazł ją, obcując z naturą i kulturą Podhala. Dzięki temu powstały wyjątkowe cykle tatrzańskie, w których strofy wierszy (Widok ze Świnicy…, Melodia mgieł nocnych) są mistrzowskimi opisami gór i ludzkiej duszy.

Tetmajer był też prozaikiem. Sławę przyniosła mu epopeja Na Skalnym Podhalu, będąca cyklem opowiadań – ubarwionych rubasznym, ludowym humorem i stylizowaną gwarą – o ludziach tego regionu od czasów mitycznych do współczesności. Miarą talentu Tetmajera jest fakt, że sami górale uznali ten zbiór za własny, a zawarte w nim opowieści przekazywali potem w ustnych gawędach. Dzieło to odegrało ważną rolę w budzeniu ich świadomości narodowej.

W czasie I wojny poeta zaangażował się w działalność patriotyczną, stając po stronie Legionów Piłsudskiego (O żołnierzu polskim). W okresie walk o granice brał udział w powstaniu Komitetu Spisza, Orawy i Podhala, który działał na rzecz przyłączenia ich do Polski. Po 1918 r. przeniósł się do stolicy, ale międzywojnie było już schyłkiem jego aktywności. W 1921 r. został wybrany prezesem Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy, a w 1934 r. wyróżniony honorowym członkostwem Polskiej Akademii Literatury. Schorowany i załamany po utracie syna, wycofał się z życia publicznego. Otoczony opieką mieszkał do wybuchu wojny w Hotelu Europejskim w Warszawie, zmarł w szpitalu w pierwszych miesiącach II wojny (18 I 1940).

Grzegorz P. Bąbiak

Numizmaty powiązane z artykułem