Wybuch I wojny światowej, w której państwa zaborcze po raz pierwszy stanęły przeciwko sobie w śmiertelnej walce, wzmógł nadzieje Polaków na odzyskanie niepodległości. Polskie dążenia niepodległościowe koncentrowały się w tym czasie przede wszystkim w Galicji. Pierwszoplanową rolę odgrywał w nich Józef Piłsudski. Wobec wybuchu wojny zarządził on 29 i 30 lipca 1914 r. mobilizację Związku Strzeleckiego „Strzelec”, a następnego dnia podporządkował sobie Polskie Drużyny Strzeleckie. Oddziały strzelców i drużyniaków skoncentrowano w pawilonie parku Oleandry przy krakowskich Błoniach. 3 sierpnia 1914 r. została tam zaprzysiężona przez Józefa Piłsudskiego Pierwsza Kompania Kadrowa, utworzona z członków Strzelca i Polskich Drużyn Strzeleckich. Na jej dowódcę został wyznaczony Tadeusz Kasprzycki „Zbigniew”. Kompania liczyła – według różnych źródeł – od 144 do 172 żołnierzy sformowanych w cztery plutony.

6 sierpnia, około godziny 4 nad ranem Pierwsza Kompania Kadrowa wyruszyła z krakowskich Oleandrów na północ w kierunku Miechowa, ku granicy Królestwa Polskiego, aby wywołać antyrosyjskie powstanie i podjąć walkę z Rosją. Jeszcze tego samego dnia o godzinie 9 rano dotarła do granicy w Michałowicach, gdzie symbolicznie obalono słupy graniczne i wkroczono na teren zaboru rosyjskiego. Po wyzwoleniu Słomnik, Miechowa, Jędrzejowa i Chęcin, 12 sierpnia zajęto Kielce. Na tym szlaku Pierwsza Kompania Kadrowa otrzymała wsparcie nowo sformowanych oddziałów, które podążały w ślad za nią. Jej siły stopniowo rosły – do Kielc wkraczała już jako batalion kadrowy z komendantem Józefem Piłsudskim na czele i sztabem poprzedzanym kawalerią.

Dalszy marsz w kierunku Warszawy nie miał jednak szans powodzenia. Z powodu niechętnej postawy ludności nie udało się wzniecić ogólnonarodowego powstania antyrosyjskiego.

Działania militarne Pierwszej Kompanii Kadrowej miały znikome znaczenie wojskowe, ale w świadomości Polaków odegrały olbrzymią rolę. Kompania była pierwszym od zakończenia powstania styczniowego 1863–1864 r. regularnym oddziałem polskiej armii, jaki wyruszył do walki o niepodległość. Do tej pory Polacy służyli w armiach państw zaborczych, wcielani do nich siłą. Zmuszeni byli walczyć pod obcymi sztandarami i ginąć w obcej sprawie na dalekich polach bitew. Dopiero w 1914 r. mogli wystąpić jako jednolita formacja w polskich mundurach i z polskimi orłami na czapkach. Pierwsza Kompania Kadrowa zapoczątkowała proces odbudowy Wojska Polskiego, które okazało się tak istotne w rozgrywaniu spraw polskich podczas I wojny światowej i później, w okresie walki o granice odradzającego się państwa polskiego.

Z czasem liczba oddziałów podporządkowanych Piłsudskiemu rosła. W końcu sierpnia 1914 r. powołano z nich 1. Pułk Piechoty Legionu Polskiego, który w grudniu 1914 r. przekształcił się w I Brygadę Legionów, a jej dowódca – Józef Piłsudski – został mianowany brygadierem. W dalszym czasie sformowano kolejno II i III Brygadę Legionów Polskich. Tak powstała legendarna formacja, która w latach 1914–1917 walczyła na terenie Królestwa Polskiego, Podhala, Karpat Wschodnich oraz na Wołyniu i walnie przyczyniła się do odzyskania przez Polskę niepodległości po 123 latach niewoli.

Z historią I Brygady Legionów związana jest odznaka Za Wierną Służbę, ustanowiona przez komendanta Józefa Piłsudskiego rozkazem z dnia 6 sierpnia 1916 r. w drugą rocznicę wymarszu Kadrówki z Oleandrów.

Trwałe miejsce w historii ma również słynna pieśń Marsz Pierwszej Brygady. Jest ona utworem wspólnym Andrzeja Tadeusza Hałacińskiego i Tadeusza Biernackiego. Pieśń ta była uważana w Polsce międzywojennej przez kombatantów Legionów niemal za hymn państwowy. Była też ulubioną pieśnią marszałka Józefa Piłsudskiego, który nazywał ją „najdumniejszą pieśnią żołnierską”. Wykonywano ją często podczas oficjalnych uroczystości państwowych i wojskowych. Po II wojnie światowej w PRL-u z powodów politycznych została skazana na zapomnienie. Dopiero po przemianach ustrojowych 1989 roku odzyskała swoją rangę i jest obecnie bardzo często wykonywana podczas uroczystości państwowych i wojskowych.

Wojciech Krajewski
Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

Numizmaty powiązane z artykułem