Wybuch II wojny światowej był dla Polski wydarzeniem tragicznym w swych następstwach - doprowadził do zagłady odrodzonego w 1918 r. państwa polskiego. 1 września 1939 r. Polska znalazła się w stanie konfrontacji zbrojnej z potężną machiną wojenną III Rzeszy, a 17 września także z siłami swego wschodniego sąsiada – Rosji Sowieckiej. Dysproporcja sił była przygniatająca. Mimo poświęcenia walczącego wojska oraz patriotycznej postawy społeczeństwa klęska była nieunikniona. Odsiecz sojuszniczej Francji i Wielkiej Brytanii nie nadeszła.

W tej sytuacji zdołano ewakuować przez Rumunię do Francji i Wielkiej Brytanii możliwie dużą liczbę żołnierzy, by kontynuować walkę.

Polskę czekało długie 5 lat okupacji, olbrzymie straty materialne, terytorialne i ludnościowe oraz szczególnie bolesna zagłada znacznej części polskiej inteligencji.

Obrona Warszawy
Już od 1 września stolica Polski była celem ataków niemieckiego lotnictwa.

Bezpośrednie zagrożenie dla Warszawy nadeszło 3 września po przełamaniu przez nacierające wojska niemieckie frontu w rejonie Częstochowy. Powołano wtedy Dowództwo Obrony Warszawy z gen. bryg. Walerianem Czumą na czele. Utworzono też Armię „Warszawa” pod dowództwem gen. dyw. Juliusza Rómmla i liczne oddziały ochotnicze. Ważną rolę odegrał samorząd miejski i prezydent Stefan Starzyński, który objął funkcję komisarza cywilnego przy Dowództwie Obrony.

8 września niemieckie wojska pancerne dotarły na przedpole Warszawy i z marszu zaatakowały miasto. Szturm ten i kolejny, 9 września, zostały odparte.

15 września Niemcy zamknęli pierścień okrążenia wokół Warszawy. Ogółem w oblężonym mieście znalazło się około 120 tysięcy żołnierzy. Walczyła też ludność cywilna. Miasto było systematycznie ostrzeliwane przez artylerię i bombardowane. Szczególnie ciężkie naloty miały miejsce 17 i 25 września. 26 i 27 września Niemcy ponownie atakowali polskie pozycje, ale bez powodzenia.

Tymczasem sytuacja obrońców pogarszała się – brakowało wody, żywności i amunicji. 28 września Warszawa skapitulowała. Dla miasta i jego mieszkańców rozpoczął się długi okres okupacji i walki konspiracyjnej.

Bombardowanie Wielunia
Wieluń był przed wojną niewielkim miastem leżącym około 20 km od ówczesnej granicy polsko-niemieckiej.

1 września 1939 r., około godz. 4:40, miasto stało się celem nalotu bombowców nurkujących Luftwaffe. W gruzach legło około 70% zabudowy. Zabytkowe śródmieście zniszczono niemal w 90%. Zginęło około 1200 osób cywilnych.

Nalot na Wieluń nie miał uzasadnienia wojskowego – w mieście nie było oddziałów polskiego wojska. Strona niemiecka tłumaczy to zdarzenie błędem niemieckiego wywiadu, który meldował, że w mieście znajduje się polska brygada kawalerii, co nie było prawdą. Strona polska uznaje ten nalot za zbrodnię wojenną.

Obrona Westerplatte
Od 1926 r. na półwyspie Westerplatte istniała polska składnica amunicyjna zwana Wojskową Składnicą Tranzytową. W 1939 r. jej załoga liczyła około 180 żołnierzy i oficerów.

1 września 1939 r. o godz. 4:45 pancernik Schleswig-Holstein rozpoczął ostrzał Westerplatte. Do natarcia ruszyły oddziały szturmowe wspierane przez ciężką artylerię i bombowce nurkujące. Przewaga Niemców była przytłaczająca.

Polska załoga miała bronić się kilkanaście godzin – tymczasem walczyła aż 7 dni. Poległo 15 żołnierzy polskich, a około 50 było rannych. Straty niemieckie wyniosły 300–400 poległych i rannych.

Obrona Westerplatte miała znaczenie nie tylko symboliczne, ale także wojskowe – obrońcy przez 7 dni wiązali walką poważne siły niemieckie, które przez ten czas nie mogły być użyte w innych miejscach.

Wojciech Krajewski
Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

Numizmaty powiązane z artykułem