450 lat temu, 18 października 1558 r. król Zygmunt August wydał uniwersał w sprawie poczty. Data ta uważana jest za początek Poczty Polskiej. Król wydał tzw. Przywilej dla Prospera Prowany w sprawie poczty, w którym czytamy: że my, dla naszej i poddanych naszych wygody, abyśmy i my i oni z większą wygodą mogli przesyłać listy do Włoch jako też inne sprawy tam załatwiać ustanawiamy tak zwaną pocztę, czyli konie rozstawne z Krakowa do Wenecji, która to (poczta) będzie utrzymywana nieprzerwanie we wszystkich porach roku i pojedyńczych dniach.

To pierwsze regularne połączenie pocztowe biegło z Krakowa do Wenecji poprzez Wiedeń i Graz; list szedł 9 dni. Kilka lat później ustanowiono połączenie pocztowe pomiędzy Krakowem a Wilnem.

Organizatorem królewskiej poczty w Polsce był Włoch Prosper Prowana, zaś po nim Sebastian Montelupi. Dwaj polscy królowie znacząco wpłynęli na rozwój poczty. Pierwszy to Stefan Batory, który w 1583 r. pierwszy na świecie ujednolicił taryfę listową, ustanawiając opłatę 4 grosze za łut, bez względu na odległość. Drugi to król Stanisław August Poniatowski, który u schyłku I Rzeczypospolitej wprowadził przepisy dotyczące przestrzegania tajemnicy korespondencji oraz stemple, tzw. inicjałowe, będące prototypami znaczków pocztowych. W okresie tym zwiększyła się znacznie ilość połączeń pocztowych, wprowadzono jednolite umundurowanie dla pracowników pocztowych oraz oznaczenia urzędów. Wiek XVIII to wiek podróży, stąd poczta czasów stanisławowskich oferowała takie usługi, jak ekstrapoczty z możliwością wynajęcia pojazdu, nadzwyczajne poczty listowe oraz tzw. sztafety. Podczas zaborów poczta funkcjonowała w obrębie państw zaborczych. Ograniczona autonomia utworzonego w 1807 r. Księstwa Warszawskiego i w 1815 r. Królestwa Polskiego pozwoliła na rozwój poczty, do usług dotychczas świadczonych dołączyła prenumerata gazet i bezgotówkowy obrót pieniężny, a przewozy osobowe znacznie się zwiększyły. W 1860 r. wprowadzono do obiegu pierwszy polski znaczek pocztowy wzorowany na markach rosyjskich z napisem w języku polskim „za łót kop. 10”.

W II połowie XIX wieku uruchomiono na ziemiach polskich telegraf elektromagnetyczny Morse’a, w 1881 r. Towarzystwo Bella ustanowiło w Warszawie pierwszą sieć telefoniczną.

Odbudowa Poczty Polskiej nastąpiła dopiero po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. W czasach II Rzeczypospolitej, po scaleniu ziem trzech zaborów, zunifikowaniu znamion pocztowych, takich jak skrzynki, szyldy i stemple pocztowe, poczta wstąpiła na drogę szybkiego rozwoju. W 1919 r. Polska stała się członkiem Światowego Związku Pocztowego i Międzynarodowego Związku Telegraficznego. 22 marca 1928 r. utworzono państwowe przedsiębiorstwo „Polska Poczta, Telegraf i Telefon”. W latach 30. zwiększono zakres usług, usprawniono transport pocztowy, nastąpił szybki rozwój telegrafii i telefonii.

Tuż po zakończeniu działań wojennych przystąpiono do odbudowy poczty, reaktywowano przedsiębiorstwo państwowe „Polska Poczta, Telegraf i Telefon”, które działało do 1992 r., kiedy to nastąpił podział na przedsiębiorstwo użyteczności publicznej Poczta Polska oraz Telekomunikację Polską spółkę akcyjną Skarbu Państwa.

Jadwiga Bartkow-Domagała
Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

Numizmaty powiązane z artykułem