Mikołaj Kopernik (1473–1543) znany jest przede wszystkim jako wybitny astronom, który przedstawił prawdziwą budowę Układu Słonecznego, co zapoczątkowało bezprecedensową zmianę w sposobie ludzkiego postrzegania Ziemi we wszechświecie. Ten wielki Polak, słusznie zaliczany do najznamienitszych umysłów europejskiego renesansu, był także duchownym, matematykiem, lekarzem, prawnikiem i tłumaczem. Dał się również poznać jako skuteczny strateg i dowódca, kierując obroną Olsztyna w czasie wojny z Krzyżakami. Następnie wykazał się talentami organizacyjnymi, w krótkim czasie odbudowując i uruchamiając gospodarkę terenów spustoszonych najazdem wojsk niemieckiego zakonu. Służył też w dyplomacji i uczestniczył w pracach polskiego Sejmu.

Równie znaczący jest naukowy dorobek Kopernika z dziedziny ekonomii, który stawia go w jednym rzędzie z najznakomitszymi twórcami światowej myśli ekonomicznej. W 1517 r. Kopernik napisał traktat o wypieraniu pieniądza lepszego przez pieniądz gorszy. Zauważył w nim, że „spodlenie monety” bywa jedną z głównych przyczyn upadku państw. Był zatem jednym z pierwszych orędowników nowoczesnej polityki pieniężnej, polegającej na ujednoliceniu waluty znajdującej się w obiegu, stałej trosce o jej wartość i zapobieganiu inflacji, która rujnuje gospodarkę. W pieniądzu rozróżniał wartość kruszcową (valor) i szacunkową (estimatio), ustanowioną przez emitenta. Według Kopernika wartość kruszcowa dobrej monety powinna odpowiadać jej wartości szacunkowej. Nie oznaczało to jednak sprowadzenia monety do porcji metalu będącej przedmiotem wymiany towarowej. Zawarty w pieniądzu kruszec miał być gwarancją jego ceny, a walor legalnego środka płatniczego nadawały mu specjalne znaki, potwierdzające związek z danym państwem i władcą.

Mimo że poglądy te nie są dziś żadną nowością, w jego czasach stanowiły krok milowy w rozwoju myśli ekonomicznej. Przy tym Kopernik był nie tylko teoretykiem finansów, lecz także współautorem udanej reformy monetarnej, z powodzeniem stosowanej później w innych krajach. To właśnie Kopernik, pierwszy z wielkich polskich ekonomistów, w 1519 r. zaproponował królowi Zygmuntowi I Staremu objęcie wspólnym systemem monetarnym Polski i podległych jej Prus Królewskich.

Zasady, opisane w traktacie z 1517 r., kilkadziesiąt lat później zostały powtórzone przez angielskiego finansistę Thomasa Greshama i na świecie są dziś najczęściej określane prawem Greshama. Historyczna prawda wymaga jednak, aby zwrócić autorstwo reguły jej twórcy, choćby poprzez upowszechnianie nazwy: prawo Kopernika-Greshama.

Artur Adamski

Numizmaty powiązane z artykułem