17 sierpnia 1920 r. – w tym samym czasie gdy Wojska Polskie odpierały atak bolszewików spod Warszawy – na przedpolach Lwowa przy stacji kolejowej w Zadwórzu polscy obrońcy śmiałym atakiem zaczepnym przez kilkanaście godzin, aż do wyczerpania amunicji, związali przeważające siły Pierwszej Konnej Armii Siemiona Budionnego. W starciu zginął prawie cały oddział kpt. Bolesława Zajączkowskiego – z 330 żołnierzy poległo 318, a sam dowódca, aby nie wpaść w ręce bolszewików, zdecydował się wraz z ostatnimi obrońcami popełnić samobójstwo. Mimo wygranej pod Zadwórzem Budionny, choć znajdował się 30 km od Lwowa, nie zdecydował się na zajęcie miasta, lecz pospieszył, jak się okazało spóźniony, w stronę Wisły i Wieprza, by wesprzeć wojska Tuchaczewskiego. Tym samym heroiczna walka polskich obrońców wpłynęła na losy całej wojny polsko-bolszewickiej.

Jesienią 1920 r. na miejscu bitwy usypano kurhan- -mogiłę, a władze II Rzeczypospolitej ustanowiły Krzyż Zadwórza, którym uhonorowano obrońców Kresów. Z kolei jedna z trumien, w których znajdowały się ciała obrońców Lwowa z 1918 r., została złożona z honorami do Grobu Nieznanego Żołnierza podczas uroczystości jego odsłonięcia 2 listopada 1925 r. Było to symboliczne oddanie czci tym wszystkim, którzy we Lwowie i pod Zadwórzem walczyli ofiarnie „o jedność ziem kresowych”.

Na rewersie monety przedstawiono wizerunek jednego z obrońców Zadwórza 19-letniego sierżanta Konstantego Zarugiewicza oraz Order Virtuti Militari, którym został pośmiertnie odznaczony. Zarugiewicz (1901–1920), polski Ormianin, już 1 listopada 1918 r., jako uczeń 7 klasy pierwszej szkoły realnej, zgłosił się na ochotnika do oddziału kpt. Romana Abrahama i bronił Lwowa. Walczył następnie z Ukraińcami i bolszewikami do końca lata 1919 r., wielokrotnie odznaczony. Po powrocie do domu rozpoczął studia na Politechnice Lwowskiej, ale już wiosną 1920 r. przerwał je, by służyć Ojczyźnie. Był komendantem w czasie plebiscytu na Spiszu, a następnie ponownie wstąpił do Oddziału Ochotniczego kpt. Romana Abrahama. Pośmiertnie został odznaczony najwyższym polskim odznaczeniem wojskowym, Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari (ustanowionym przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1792 r., przywróconym przez Sejm Ustawodawczy w 1919 r.) oraz Krzyżem Walecznych i Krzyżem Niepodległości.

Moneta poświęcona bitwie pod Zadwórzem – zwanej polskimi Termopilami – otwiera serię monet pod tym tytułem. W dziejach naszej Ojczyzny mieliśmy liczne przykłady bitewnych zmagań, w których – w imię wolności i niepodległości – polski żołnierz był gotów oddać zdrowie i życie, nawet wtedy gdy przeważające siły przeciwnika od początku nie dawały szans na wygraną. Konstanty Zarugiewicz i pozostali żołnierze oddali życie w bitwie pod Zadwórzem. Czy byli straceńcami, mierzącymi siły na zamiary? Czy raczej kolejną generacją dającą świadectwo: „Jeszcze Polska nie zginęła, póki my żyjemy”. Krew przelewana przez pokolenia już na zawsze buduje zobowiązanie dla żyjących. Stąd na awersie wszystkich monet z serii „Polskie Termopile” będzie widniała Atena, bogini sprawiedliwej wojny i mądrości. Polska historia bitew i wojen wskazuje bowiem, że mądrość niejedno ma imię. A życie nie zawsze ma wartość większą niźli godna śmierć.

Prof. Jan Żaryn

Numizmaty powiązane z artykułem