W czerwcu 1817 r. cesarz Austrii Franciszek I zatwierdził przedłożony przez Józefa Maksymiliana Ossolińskiego akt Ustanowienia familijnego Biblioteki Publicznej pod imieniem Ossolińskich we Lwowie, tym samym do istnienia powołana została instytucja, która odegrała znaczącą rolę w dziejach polskiej kultury. W zamyśle Ossolińskiego miała być skarbnicą narodowych pamiątek. Dzieło Ossolińskiego rychło wsparł swymi bogatymi zbiorami Henryk Lubomirski. Jego kolekcje, na mocy umowy zawartej w grudniu 1823 r., utworzyły Muzeum Lubomirskich, wchodzące w skład Ustanowienia. Mimo oporu władz austriackich instytut Ossolińskiego stał się Zakładem Narodowym, czyli Ossolineum. Upadek powstania listopadowego wyraźnie ukazał, jak ważna jest jego rola – po zamknięciu uniwersytetów w Wilnie i Warszawie, Ossolineum zostało drugą po Uniwersytecie Jagiellońskim najważniejszą polską placówką kultury. Działalność Zakładu wspierali od początku istnienia liczni darczyńcy, którzy w poczuciu patriotycznego obowiązku nieprzerwanie zasilali jego zbiory. W dwudziestoleciu międzywojennym Zakład powiększył się o wydawnictwo (znane przede wszystkim z serii „Biblioteka Narodowa” ). Po klęsce 1939 r. zbiory Zakładu, zwłaszcza muzealia, zostały rozparcelowane, bibliotekę zaś przekształcono w sowiecką, a później niemiecką instytucję. W 1946 r. część księgozbioru ossolińskiego została przetransportowana do Wrocławia, gdzie postanowiono odtworzyć Zakład Narodowy. W 1953 r. stał się on częścią Polskiej Akademii Nauk. Po 1989 r. Zakład powrócił do swej przedwojennej struktury. Dzisiaj, tak jak przed laty we Lwowie, składa się z Biblioteki, Muzeum Książąt Lubomirskich i Wydawnictwa, a od 2016 r. także z Muzeum „Pana Tadeusza”, prezentującego publiczności m.in. rękopis tej narodowej epopei. Nie ma drugiej polskiej instytucji, która przetrwała tyle dziejowych burz i kataklizmów co Ossolineum. Przez 200 lat służyło Polakom i gromadziło dla kolejnych pokoleń bezcenne pamiątki polskiej kultury. Na awersie monety złotej znajduje się wizerunek kopuły Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, częściowo przesłoniętej przez kontur frontonu północnej fasady budynku. Na rewersie widnieje popiersie Józefa Maksymiliana Ossolińskiego w profilu prawym według W czerwcu 1817 r. cesarz Austrii Franciszek I zatwierdził przedłożony przez Józefa Maksymiliana Ossolińskiego akt Ustanowienia familijnego Biblioteki Publicznej pod imieniem Ossolińskich we Lwowie, tym samym do istnienia powołana została instytucja, która odegrała znaczącą rolę w dziejach polskiej kultury. W zamyśle Ossolińskiego miała być skarbnicą narodowych pamiątek. Dzieło Ossolińskiego rychło wsparł swymi bogatymi zbiorami Henryk Lubomirski. Jego kolekcje, na mocy umowy zawartej w grudniu 1823 r., utworzyły Muzeum Lubomirskich, wchodzące w skład Ustanowienia. Mimo oporu władz austriackich instytut Ossolińskiego stał się Zakładem Narodowym, czyli Ossolineum. Upadek powstania listopadowego wyraźnie ukazał, jak ważna jest jego rola – po zamknięciu uniwersytetów w Wilnie i Warszawie, Ossolineum zostało drugą po Uniwersytecie Jagiellońskim najważniejszą polską placówką kultury. Działalność Zakładu wspierali od początku istnienia liczni darczyńcy, którzy w poczuciu patriotycznego obowiązku nieprzerwanie zasilali jego zbiory. W dwudziestoleciu międzywojennym Zakład powiększył się o wydawnictwo (znane przede wszystkim z serii „Biblioteka Narodowa” ).

Po klęsce 1939 r. zbiory Zakładu, zwłaszcza muzealia, zostały rozparcelowane, bibliotekę zaś przekształcono w sowiecką, a później niemiecką instytucję. W 1946 r. część księgozbioru ossolińskiego została przetransportowana do Wrocławia, gdzie postanowiono odtworzyć Zakład Narodowy. W 1953 r. stał się on częścią Polskiej Akademii Nauk.

Po 1989 r. Zakład powrócił do swej przedwojennej struktury. Dzisiaj, tak jak przed laty we Lwowie, składa się z Biblioteki, Muzeum Książąt Lubomirskich i Wydawnictwa, a od 2016 r. także z Muzeum „Pana Tadeusza”, prezentującego publiczności m.in. rękopis tej narodowej epopei.

Nie ma drugiej polskiej instytucji, która przetrwała tyle dziejowych burz i kataklizmów co Ossolineum. Przez 200 lat służyło Polakom i gromadziło dla kolejnych pokoleń bezcenne pamiątki polskiej kultury.

Na awersie monety złotej znajduje się wizerunek kopuły Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, częściowo przesłoniętej przez kontur frontonu północnej fasady budynku. Na rewersie widnieje popiersie Józefa Maksymiliana Ossolińskiego w profilu prawym według portretu Jana Maszkowskiego z 1818 r. i litografii Walentego Śliwickiego z 1820 r.

Na awersie monety srebrnej znajduje się wizerunek kopuły Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu od strony północno-zachodniej, z zarysem dachu budynku w tle. Na rewersie widoczne jest popiersie Józefa Maksymiliana Ossolińskiego z twarzą skierowaną w prawo według litografii Karla Mahnkego sprzed 1836 r., na tle barokowych zdobień wnętrza kopuły.

dr Łukasz Koniarek

Numizmaty powiązane z artykułem