31 X 1517 r. augustianin Marcin Luter ogłosił dziewięćdziesiąt pięć tez skierowanych przeciw handlowi odpustami. Wydarzenie to przyjmuje się za symboliczny początek reformacji, która szybko rozprzestrzeniała się w Europie. W Polsce i na Litwie luteranizm zadomowił się w pierwszej połowie XVI w., nieco później – kalwinizm oraz wyznanie Braci Czeskich. W latach 60. tegoż wieku z polskiego kalwinizmu wyodrębnili się Bracia Polscy.

Pokojowe współżycie różnych wyznań miało w państwie polsko-litewskim długą tradycję. Swobodą wyznaniową cieszyli się prawosławni i Żydzi, a na Litwie także Tatarzy i Karaimi. Ostatni Jagiellonowie próbowali zahamować ekspansję protestantyzmu, ale ich edykty nie były przestrzegane. Sami władcy przyczynili się zresztą pośrednio do zakorzenienia luteranizmu w naszej części Europy – Zygmunt I zatwierdził przekształcenie państwa krzyżackiego w księstwo luterańskie, a Zygmunt August zaakceptował powstanie luterańskiej Kurlandii.

W drugiej połowie XVI w. Polska była oazą pokoju religijnego, a wśród elit szlacheckich przeważał protestantyzm. Dopiero bezpotomna śmierć Zygmunta Augusta i konieczność wyboru monarchy skłoniła szlachtę do zabezpieczenia Rzeczpospolitej przed konfliktami religijnymi.

prof. Edward Opaliński

Numizmaty powiązane z artykułem