W chwili wybuchu I wojny światowej niewielu polskich polityków miało klarowną wizję przyszłości. Do wyjątków należał Roman Dmowski, współzałożyciel, przywódca i ideolog obozu narodowego. W książce Niemcy, Rosja i kwestia polska (1908) wyraził przekonanie, że głównym zagrożeniem dla naszych aspiracji niepodległościowych są Niemcy. Rosja według tej koncepcji okazała się przeciwnikiem słabszym, bo mimo wielkich wysiłków, nie była w stanie w pełni zrusyfikować zajętych w trakcie rozbiorów Polski terenów. Dmowski uważał więc, że należy opowiedzieć się po stronie antyniemieckiej koalicji Francji, Rosji i Wielkiej Brytanii. Przypuszczalne zwycięstwo tego bloku miało bowiem zainicjować korzystne dla Polaków procesy – wpierw zjednoczenie wszystkich ziem dawnej Rzeczypospolitej pod władzą rosyjską, a następnie stopniowe oddzielanie się od moskiewskiego molocha.

Od lata 1914 r. Dmowski propagował polski punkt widzenia w wielu krajach, lecz do 1917 r. pozycja Rosji w ramach Ententy była zbyt mocna, aby można było jawnie zabiegać w stolicach państw zachodnich o poparcie idei reaktywowania Rzeczypospolitej. Zmieniło się to po upadku caratu i wyraźnym osłabieniu znaczenia wojskowego Moskwy. W sierpniu 1917 r. Dmowski stanął na czele Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu, który został uznany przez Francję, Wielką Brytanię i Włochy za zaczątek rządu polskiego.

11 listopada 1918 r. ustały w Europie działania wojenne, a 22 listopada Józef Piłsudski ogłosił się Tymczasowym Naczelnikiem Państwa i utworzył ogólnopolski rząd. Na podstawie porozumienia obu mężów stanu Dmowski został Delegatem Pełnomocnym na konferencję pokojową w Paryżu. Przedstawiał tam sugestywnie przywódcom zwycięskich mocarstw (władał biegle kilkoma językami) polskie postulaty terytorialne. Nie wszystkie z nich zostały zrealizowane, niemniej znaczący wpływ Dmowskiego na postanowienia traktatu wersalskiego w kwestii granicy polsko-niemieckiej czyni zeń jednego z ojców niepodległości Polski.

Andrzej Chojnowski

Numizmaty powiązane z artykułem