II wojna światowa i okupacja hitlerowska unicestwiły Żydów zamieszkałych w Polsce. 3,5-milionowa społeczność została zniszczona przez okrutny terror, osadzenie w gettach i ostateczną masową eksterminację w komorach gazowych Treblinki, Auschwitz i Bełżca. Za pomoc Żydom Niemcy karali śmiercią. Na tle tej ponurej rzeczywistości szczególny szacunek budzi humanitarna, pełna odwagi i męstwa postawa tych Polaków, którzy odważyli się ratować Żydów, narażając siebie i swoje rodziny na śmierć.

Irena Sendlerowa (1910-2008) przed II wojną światową pracowała w Wydziale Opieki Społecznej i Zdrowia Publicznego jako opiekunka społeczna. Kiedy zaczęły się prześladowania Żydów, zorganizowała sieć opiekunek społecznych, które wspólnie stworzyły tajną organizację pomocy Żydom. Do powstałego w listopadzie 1940 roku getta opiekunki społeczne wnosiły żywność, lekarstwa i szczepionki przeciwko tyfusowi. Na przełomie 1941 i 1942 roku Żydzi w getcie masowo umierali z głodu i z powodu chorób. Grupa opiekunek społecznych w porozumieniu z organizacjami żydowskimi w getcie postanowiła ratować dzieci żydowskie. Wyprowadzano je różnymi drogami, a potem umieszczano w polskich rodzinach lub w klasztornych sierocińcach. Pod koniec 1942 roku powstała Rada Pomocy Żydom „Żegota”, w której Irena Sendlerowa została kierowniczką referatu dziecięcego.

Zofia Kossak (1890–1968) jest znana jako wybitna pisarka. Była współzałożycielką i ideologiem utworzonej w 1940 roku tajnej organizacji społeczno-katolickiej – Front Odrodzenia Polski (FOP). Latem 1942 roku wraz z Wandą Filipowiczową, Witoldem Bieńkowskim, Władysławem Bartoszewskim, Janiną Wąsowiczową, Stefanem Szwedowskim i innymi działaczami społeczno-politycznymi zainicjowała utworzenie Komitetu Pomocy Żydom, później nazwanego Tymczasowym Komitetem Pomocy Żydom im. Konrada Żegoty. Wymyślony przez Zofię Kossak kryptonim „Żegota” utrwalił się w późniejszej nazwie Rady Pomocy Żydom powstałej w grudniu 1942 roku. „Żegota” pozostała na zawsze symbolem pomocy Żydom w czasie okupacji hitlerowskiej. W sierpniu 1942 roku w czasie wywożenia mieszkańców getta warszawskiego do obozu zagłady w Treblince, FOP wydał ulotkę pt. Protest pióra Zofii Kossak, w której pisała, że świat, patrząc na tę zbrodnię straszliwszą niż wszystko, co widziały dzieje, milczy. A kto milczy w obliczu mordu – staje się wspólnikiem mordercy. Kto nie potępia – ten przyzwala. Twórczość i działalność Zofii Kossak miała istotny wpływ na pogłębienie w społeczeństwie polskim przekonania o konieczności niesienia pomocy ludności żydowskiej.

Siostra Matylda Getter (1870-1968) już przed II wojną światową z ogromnym poświęceniem angażowała się w działalność oświatowowychowawczą. Była naczelną matką przełożoną prowincji warszawskiej Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Rodziny Marii. Kiedy wybuchła wojna siostra Matylda Getter miała prawie 70 lat, ale nie przeszkadzało jej to w niesieniu pomocy osobom potrzebującym, prześladowanym przez okupanta. Jej energia, mądrość, praktyczność, odwaga, zabłysły w pełni podczas wojny. W czasie okupacji hitlerowskiej dużo Żydów: dzieci, młodzieży i starszych przeszło przez skromny drewniany dom – siedzibę sióstr Franciszkanek Rodziny Marii w Warszawie przy ul. Hożej 53. Dzieci były kierowane do klasztornych sierocińców, dorosłe dziewczęta do pracy w zaufanych domach, osoby starsze do klasztorów Zgromadzenia usytuowanych w odosobnieniu.

Działalność tych wspaniałych kobiet została wysoko oceniona przez Izraelski Instytut Yad Vashem w Jerozolimie, który przyznał im jako jednym z pierwszych odznaczenie Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

Halina Grubowska
Żydowski Instytut Historyczny

Numizmaty powiązane z artykułem