Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, otwarty 21 października 1893 r., jest jedną z najbardziej zasłużonych polskich scen dramatycznych. Początkowo, do 1909 r., nosił nazwę Teatr Miejski. Piękny, eklektyczny gmach zaprojektował Jan Zawiejski. Na fasadzie widnieje motto: „Kraków narodowej sztuce”. Widownię zdobi słynna kurtyna Henryka Siemiradzkiego, obok sceny mieści się zabytkowa garderoba Ludwika Solskiego. Teatr dysponuje kilkoma budynkami, w tym nowoczesnym Małopolskim Ogrodem Sztuki.

Na przełomie XIX i XX w. teatr pełnił funkcję sceny narodowej, zapoczątkował w Polsce nowoczesną inscenizację. W czasach świetnych dyrekcji Tadeusza Pawlikowskiego i jego następców debiutowało w nim pokolenie Młodej Polski, po raz pierwszy wystawiono arcydzieła romantyzmu: Kordiana, Dziady, Nie-Boską komedię. Najlepszy na ziemiach polskich aktorski zespół tworzyli m.in. Stanisława Wysocka, Wanda Siemaszkowa, Irena Solska, Ludwik Solski, Kazimierz Kamiński, gościnnie występowała Helena Modrzejewska. O europejskiej randze tej sceny zdecydowały inscenizacje dzieł Stanisława Wyspiańskiego. Mimo że teatr nosi imię romantycznego poety, jego duchowym patronem pozostaje właśnie Wyspiański. Artysta był ściśle związany z tą sceną od debiutu dramaturgicznego w 1898 r. do śmierci w 1907 r. W tym czasie ten genialny dramaturg, poeta, malarz, wizjoner i reformator polskiego teatru sprawował opiekę artystyczną nad prapremierami swoich dzieł: Warszawianki (1898), Lelewela (1899), Wesela (1901), Wyzwolenia, Bolesława Śmiałego, Protesilasa i Laodamii (1903); w 1901 r. jako pierwszy inscenizował Dziady Mickiewicza. Po śmierci Wyspiańskiego teatr oddał hołd swojemu najwybitniejszemu artyście, organizując w 1907 r. przegląd przedstawień jego utworów. Odbyły się też prapremiery jego sześciu dramatów, w tym Nocy listopadowej (1908), Akropolis (1916) i Powrotu Odysa (1917).

Także dziś twórczość Wyspiańskiego stanowi ideowy fundament działalności artystycznej teatru. W dwudziestoleciu międzywojennym teatr sprzyjał nie tylko klasyce, lecz również awangardzie – prowokacyjne performanse organizowali futuryści, a w 1921 r. Tumorem Mózgowiczem zadebiutował Witkacy. Gwiazdorskie role kreowali m.in. Zofia Jaroszewska i Juliusz Osterwa.

Powojenną historię tworzyli wielcy aktorzy, m.in. Halina Mikołajska, Aleksandra Śląska, Halina Gryglaszewska, Gustaw Holoubek, Tadeusz Łomnicki, Marian Cebulski, Marek Walczewski, Stanisław Zaczyk. Z teatrem współpracowali wybitni reżyserzy, w tym Bohdan Korzeniewski, Kazimierz Dejmek, Lidia Zamkow, oraz scenografowie, m.in. Tadeusz Kantor, Andrzej Stopka, Andrzej Pronaszko, Andrzej Majewski, Lidia i Jerzy Skarżyńscy. W 1976 r. Rzeźnią Sławomira Mrożka zadebiutował Krystian Lupa. Dyrektorzy, w tym najdłużej kierujący teatrem Bronisław Dąbrowski, zachowywali równowagę pomiędzy tradycją a eksperymentem. Od 2016 r. nową energię kreuje zespół pod dyrekcją Krzysztofa Głuchowskiego przy współpracy Bartosza Szydłowskiego. Spektakle realizuje czołówka polskich reżyserów: Anna Augustynowicz, Michał Borczuch, Remigiusz Brzyk, Agata Duda-Gracz, Agnieszka Glińska, Wojtek Klemm, Agnieszka Olsten, Radosław Rychcik, Małgorzata Warsicka, Grzegorz Wiśniewski i inni.

Dr hab. prof. nadzw. Diana Poskuta-Włodek

Numizmaty powiązane z artykułem