Wojna powszechna pomiędzy zaborcami, o którą modlił się Adam Mickiewicz, przyniosła Polakom szansę na odzyskanie niepodległości. Droga do wolności była jednak daleka. Polacy jako poddani wrogich mocarstw, walcząc w nie swojej sprawie w zaborczych armiach, złożyli wielką daninę krwi. Niektórzy z nich nosili jednak narodowe uniformy. Prosty, siwy strój przywdziali strzelcy, którzy pod wodzą Józefa Piłsudskiego w sierpniu 1914 roku wkroczyli w granice Królestwa Polskiego, by walczyć przeciwko Rosji. Byli przekonani, że tylko czyn zbrojny przyniesie upragnioną wolność, o którą bezskutecznie biły się pokolenia. W ślad za Pierwszą Kompanią Kadrową powstawały kolejne oddziały, z których sformowano trzy brygady. Ich wojenna epopeja, zacięte i krwawe boje nad Nidą, w Karpatach, na Mazowszu, Lubelszczyźnie i Wołyniu miały wielkie znaczenie dla powodzenia sprawy narodowej. Silnym echem odbiła się także postawa legionistów. Niektórzy z nich zostali internowani, ponieważ odmówili przysięgi na wierność państwom centralnym. Inni przedarli się przez linię frontu i walczyli przeciwko Niemcom. Miało to niebagatelny wpływ na narodziny mitu Legionów i Józefa Piłsudskiego. Uwięzienie przyszłego Naczelnika przez Niemców wzmocniło jego legendę niezłomnego bojownika o Polskę. Nie dziwi więc, że gdy wrócił z niewoli w Magdeburgu, nazajutrz – 11 listopada 1918 roku – Rada Regencyjna przekazała mu władzę i zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi. Data ta z czasem została uznana za symboliczny moment odzyskania przez Polskę niepodległości.

Józef Piłsudski zaczął energicznie organizować rząd i armię. Jako naczelny wódz polskiej armii 16 listopada notyfikował mocarstwom odrodzenie niepodległej, suwerennej i demokratycznej Polski. To właśnie fragmenty tej noty widnieją na przedniej stronie banknotu, obok portretu Józefa Piłsudskiego w legionowym mundurze. Odwołaniem do tematyki legionowej jest także odznaka pamiątkowa 1 Brygady Legionów oraz odznaka Polskiej Organizacji Wojskowej, która odegrała wielką rolę w przejęciu władzy w kraju i utrwalaniu jego granic. Na obydwu odznakach oprócz skrótu organizacji widnieją inicjały JP – Józef Piłsudski. Uzupełnieniem przedniej strony banknotu jest schematyczne przedstawienie Orderu Odrodzenia Polski (Polonia Restituta) z wygrawerowaną datą 1918, a także napis „niepodległa”, odwzorowany z rękopisu Józefa Piłsudskiego. Jest on zarazem logotypem programu obchodów 100-lecia niepodległości Polski.

Na odwrotnej stronie banknotu dominują barwy narodowe oraz orzeł legionowy, trzymający w szponach tarczę Amazonek z literą S (strzelcy). Wokół niego umieszczono napis RZECZPOSPOLITA POLSKA. Jest to nawiązanie do okolicznościowych monet 5 i 10 złotych z 1934 roku, wybitych z okazji 20. rocznicy wymarszu Pierwszej Kompanii Kadrowej, których projektantem był rzeźbiarz Stanisław Kazimierz Ostrowski.

Wojciech Kalwat

Numizmaty powiązane z artykułem