Tematyka monet
Podkowiec mały
Podkowiec mały (Rhinolophus hipposideros) należy do rodziny
podkowcowatych (Rhinolophidae). W jej obrębie naukowcy wyróżniają
tylko jeden bardzo liczny rodzaj (Rhinolophus). Aktualnie należy do
niego 77 gatunków, 5 z nich występuje w Europie. Zasięg geograficzny
podkowca małego obejmuje obszar od Półwyspu Iberyjskiego
po Kaszmir w Azji. Gatunek ten zasiedla także północną Afrykę.
Występuje na wyżynach i w niższych położeniach górskich.
Na kontynencie europejskim podkowiec mały najliczniej zamieszkuje
rejon Morza Śródziemnego. Jego najbardziej wysunięte na północ
stanowiska są w zachodniej Irlandii. W Polsce podkowiec mały
zamieszkuje Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, Karpaty (bez Tatr)
i Sudety. Pojedyncze osobniki spotyka się na Podkarpaciu i Śląsku
Opolskim. Najliczniejsza populacja podkowca małego znajduje się
w Beskidach.
Podkowiec mały (masa ciała 4-8 g) jest jednym z najmniejszych
spośród krajowych nietoperzy. Jego futerko jest miękkie, puszyste,
na grzbiecie jasnobrązowe lub szarobrązowe, na brzuchu jaśniejsze,
szarawe. Młode osobniki są koloru ciemniejszego niż dorosłe. Skrzydła
mają szerokie i krótkie, szarobrązowe. Obok podkowca małego
w polskiej faunie jest jeszcze podkowiec duży (masa ciała 19-30 g).
Jest on dużo większy, a przy tym występuje bardzo rzadko.
Na nosie podkowca znajduje się narośl skórna; jedna z jej
części, otaczająca nozdrza, nosi nazwę podkowy - stąd nazwa tych
nietoperzy. Emitują one sygnały echolokacyjne o częstotliwości
108-114 kHz przez nozdrza, a fałdy skórne na nosie pomagają skupiać
je i ukierunkowywać. Podkowce mogą poruszać uszami, a ich ruch
jest zsynchronizowany z emisją sygnałów echolokacyjnych.
Podkowiec mały latem najczęściej ukrywa się na nagrzanych
strychach (głównie w kościołach), gdzie tworzy niewielkie kolonie
(zazwyczaj 10-200 osobników) - jest to idealne miejsce do rozrodu.
Dawniej nietoperze te spotykano także w jaskiniach i fortyfikacjach.
Podkowiec zimuje pojedynczo lub w skupiskach, jednak zawsze
w pewnym oddaleniu od innych, otulając swoje ciało błonami
skrzydłowymi. Na zimowiska wybiera jaskinie, sztolnie, opuszczone
kamieniołomy lub fortyfikacje. Preferuje miejsca dość ciepłe (6-9oC),
o wysokiej wilgotności względnej powietrza. Jest bardzo przywiązany
do swoich kryjówek i co rok je wykorzystuje.
Ciąża podkowca małego trwa około 75 dni. Rozród następuje
w okresie od połowy czerwca do początku lipca. Samica rodzi tylko
jedno młode, które staje się samodzielne po 6-7 tygodniach. Dojrzałość
płciową osobniki tego gatunku osiągają jesienią, na początku drugiego
roku życia. W warunkach naturalnych podkowce małe żyją średnio
4-5 lat, chociaż górna granica ich wieku wynosi 29 lat i 5 miesięcy.
Jest to gatunek osiadły, przebywający w tej samej okolicy przez
cały rok. Żeruje głównie wewnątrz lasów, w obrębie sadów, parków,
zadrzewionych pastwisk, przy skalnych zboczach, zawsze w promieniu
około 2,5 km od swojej kryjówki. Szczyt aktywności łowieckiej
podkowca małego przypada na kilka pierwszych godzin nocy. Żywi
się on przede wszystkim mniejszymi owadami (muchówki, błonkówki,
ćmy, siatkoskrzydłe, chrząszcze), które chwyta w locie lub zbiera
z powierzchni skał, ścian i liści oraz pni drzew. Jego lot jest bardzo
zwinny, podobny do lotu motyli. Młode nietoperze trenują latanie,
uczepione matek.
Na Czerwonej Liście UE podkowiec mały to gatunek
zaklasyfikowany jako VU, czyli narażony na wyginięcie. W Polskiej
Czerwonej Księdze Zwierząt ma on kategorię EN, czyli zagrożony
wyginięciem. Drastyczny spadek liczebności podkowca w Europie
(w naszym kraju sięgający ponad 90%) przypada na lata 1950-1980.
Było to związane z powszechnym stosowaniem silnie toksycznych
pestycydów w rolnictwie i leśnictwie. Obecnie wydaje się, że
liczebność podkowca małego ustabilizowała się, a lokalnie nawet
wzrosła. Jednak nadal jest to gatunek o bardzo wysokim ryzyku
wyginięcia. Głównymi zagrożeniami dla niego są: niepokojenie
w zimowiskach, ubywanie kryjówek rozrodczych (niewłaściwe
remonty obiektów sakralnych) oraz fragmentacja i zanik żerowisk,
głównie z powodu nieprzemyślanego rozwoju infrastruktury.
Wiesław Bogdanowicz
Muzeum i Instytut Zoologii PAN