Tematyka monet
Dytiatyn
16 września 1920 r. pod Dytiatynem, na zachód od Podhajec, niewielki oddział polski stoczył bój z dwiema brygadami Armii Czerwonej. Podczas ofensywy polskiej w Galicji 8 Dywizja Piechoty płk. Stanisława Burhardta-Bukackiego otrzymała rozkaz opanowania Podhajec. Rankiem 16 września dwie kompanie III batalionu 13 pułku piechoty kpt. Jana Gabrysia z 4 baterią 1 pułku artylerii górskiej i plutonem 7 baterii 8 pułku artylerii polowej dotarły do Dytiatyna. Zaraz za tą miejscowością żołnierze napotkali kolumny 8 Dywizji Czerwonego Kozactwa i 123 Brygady Strzelców. Polacy przeszli do natarcia, rozproszyli czołowy oddział nieprzyjaciela i zajęli stanowiska na wzgórzu 385. Tam zorganizowali obronę, bowiem marsz bolszewików mógł zagrozić głównym siłom 8 DP. Odparli kilka falowych ataków jazdy i piechoty, wspieranych silnym ogniem artylerii. Gdy zaczęła wyczerpywać się amunicja, zostały uszkodzone dwie armaty i stracono łączność z innymi oddziałami polskimi, około godziny 15 kpt. Gabryś wydał rozkaz odwrotu. Kiedy większość żołnierzy wycofała się wraz z taborami, bolszewicy zaatakowali stanowiska szykującej się do odmarszu artylerii, osłanianej przez pluton 9 kompanii. Nad grupą artylerzystów i piechurów komendę objął kpt. Adam Zając, dowódca 4 baterii. Raz jeszcze Polacy odrzucili bolszewików i nie odpowiedzieli na propozycję kapitulacji. Podczas kolejnej szarży Kozaków, po wystrzeleniu ostatnich pocisków, bronili armat, walcząc wręcz. Poległo wówczas około pięćdziesięciu polskich żołnierzy, w tym wszyscy oficerowie 4 baterii. Kozacy dobili kilku ciężko rannych wziętych do niewoli.
Bitwa pod Dytiatynem na cały dzień zatrzymała marsz dużych sił nieprzyjaciela i uniemożliwiła mu zaatakowanie 8 DP. Przeszła do tradycji Wojska Polskiego jako symbol wypełnionego do końca żołnierskiego obowiązku, została nazwana „polskimi Termopilami” i uwieczniona na tablicach Grobu Nieznanego Żołnierza. Kapitana Zająca odznaczono Virtuti Militari, zaś 4 bateria 1 pułku artylerii górskiej otrzymała nazwę „baterii śmierci”. Dzień 16 września był świętem 1 pułku artylerii motorowej, który zastąpił rozwiązany 1 pułk artylerii górskiej.
prof. Janusz Odziemkowski