Gabriela Zapolska, właściwie Maria Gabriela Stefania Korwin-Piotrowska, primo voto Śnieżko-Błocka, secundo voto Janowska (ur. 30.03.1857 w Podhajcach, zm. 21.12.1921 we Lwowie), aktorka, reżyserka, dyrektorka teatru, pisarka, publicystka. Była jedną z najbardziej wyrazistych postaci w polskiej kulturze przełomu XIX i XX w., najwybitniejszą polską dramatopisarką swojej epoki.

Pochodziła z niezamożnej rodziny szlacheckiej. W wieku 19 lat została wydana za mąż za oficera armii carskiej Konstantego Śnieżkę-Błockiego. Nieudane małżeństwo trwało krótko i pozostawiło w jej psychice głęboką traumę. W roku 1881 opublikowała w „Gazecie Krakowskiej” nowelę Jeden dzień z życia róży – był to jej debiut literacki. Od listopada 1879 do kwietnia 1880 r. jako Gabriela Śnieżko występowała w amatorskim teatrze Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności. Po rozstaniu z mężem, już pod pseudonimem Zapolska, którego odtąd używała, w 1882 r. debiutowała w teatrze krakowskim (obecnie Narodowy Stary Teatr) niewielką rólką Margot w komedii Kazimierza Zalewskiego pt. Spudłowali. Od 1882 do 1889 r. występowała w teatrach prowincjonalnych oraz we Lwowie i Poznaniu. W Krakowie wystąpiła gościnnie w roli tytułowej Nory w sztuce Henryka Ibsena (1889). Bez powodzenia starała się o angaż w Warszawskich Teatrach Rządowych. Mimo sukcesów literackich, z powodu niepowodzeń w życiu osobistym i w karierze teatralnej, przeżyła załamanie nerwowe zakończone nieudaną próbą samobójczą.

W latach 1889–1895 przebywała w Paryżu, gdzie kształciła się w sztuce aktorskiej oraz występowała w słynnym Théâtre Libre André Antoine’a i okazjonalnie w Théâtre de l’Oeuvre. Nie odniosła sukcesu, ale wiele się nauczyła – zafascynowały ją nowatorskie nurty naturalizmu i psychologizmu w teatrze europejskim oraz realistyczny styl gry aktorskiej. Korzystała z tego doświadczenia w późniejszym życiu zawodowym.

Po powrocie znów trafiła na prowincję, lecz już w 1897 r. dyrektor Tadeusz Pawlikowski zaangażował ją do jednego z najlepszych polskich zespołów – Teatru Miejskiego w Krakowie (obecnie im. Juliusza Słowackiego). Pawlikowski doceniał zarówno jej talent aktorski, jak i literacki. Wystawiał jej świetnie skonstruowane, odważne dramaty osadzone w realiach najniższych warstw społecznych, środowisk żydowskich (Jojne Firułkes, Małka Szwarcenkopf) i środowiska mieszczańskiego, któremu Zapolska nie szczędziła krytyki (Dziewiczy wieczór, Żabusia). Ponadto na deskach Teatru Miejskiego można było oglądać dramaty zaangażowane politycznie, jak Sybir i aktualny ówcześnie Tamten, w obawie przed represjami zaborców sygnowany pseudonimem Maskoff.

W 1899 r. wyjechała do rodzinnego Lwowa i odtąd zajmowała się głównie pisarstwem. W 1901 r. wyszła za mąż za malarza Stanisława Janowskiego, po czym znów zamieszkała w Krakowie. Założyła prywatną szkołę aktorską i nowatorską Scenę Niezależną wzorowaną na teatrze Antoine’a. W 1904 r. powróciła, już na stałe, do Lwowa, gdzie w latach 1907–1908 prowadziła własny teatr. Jej powieści, opowiadania, sztuki teatralne cieszyły się ogromnym powodzeniem, a tetralogia sceniczna złożona z dramatów Żabusia, Ich czworo, Skiz i Moralność pani Dulskiej należy do kanonu dramatu polskiego. To te utwory sprawiły, że Zapolska uważana jest za feministkę. Choć sama się od tego odżegnywała, ujęcie tematyki społecznej i kobiecej w jej twórczości należy do najbardziej odważnych i przenikliwych w polskiej literaturze.

Na rewersie umieszczono stylizowany portret Gabrieli Zapolskiej, a na awersie – kontur sali widowiskowej Teatru im. Juliusza Słowackiego

Diana Poskuta-Włodek

Numizmaty powiązane z artykułem