Tematyka monet
Gabriela Zapolska
Gabriela Zapolska, właściwie Maria Gabriela Stefania
Korwin-Piotrowska, primo voto Śnieżko-Błocka,
secundo voto Janowska (ur. 30.03.1857 w Podhajcach,
zm. 21.12.1921 we Lwowie), aktorka, reżyserka,
dyrektorka teatru, pisarka, publicystka. Była jedną
z najbardziej wyrazistych postaci w polskiej kulturze
przełomu XIX i XX w., najwybitniejszą polską
dramatopisarką swojej epoki.
Pochodziła z niezamożnej rodziny szlacheckiej.
W wieku 19 lat została wydana za mąż za oficera
armii carskiej Konstantego Śnieżkę-Błockiego. Nieudane
małżeństwo trwało krótko i pozostawiło w jej
psychice głęboką traumę. W roku 1881 opublikowała
w „Gazecie Krakowskiej” nowelę Jeden dzień z życia
róży – był to jej debiut literacki. Od listopada 1879
do kwietnia 1880 r. jako Gabriela Śnieżko występowała
w amatorskim teatrze Warszawskiego Towarzystwa
Dobroczynności. Po rozstaniu z mężem, już
pod pseudonimem Zapolska, którego odtąd używała,
w 1882 r. debiutowała w teatrze krakowskim
(obecnie Narodowy Stary Teatr) niewielką rólką
Margot w komedii Kazimierza Zalewskiego pt. Spudłowali.
Od 1882 do 1889 r. występowała w teatrach
prowincjonalnych oraz we Lwowie i Poznaniu.
W Krakowie wystąpiła gościnnie w roli tytułowej
Nory w sztuce Henryka Ibsena (1889). Bez powodzenia
starała się o angaż w Warszawskich Teatrach
Rządowych. Mimo sukcesów literackich, z powodu
niepowodzeń w życiu osobistym i w karierze teatralnej,
przeżyła załamanie nerwowe zakończone nieudaną
próbą samobójczą.
W latach 1889–1895 przebywała w Paryżu, gdzie kształciła
się w sztuce aktorskiej oraz występowała w słynnym
Théâtre Libre André Antoine’a i okazjonalnie w Théâtre de l’Oeuvre. Nie odniosła sukcesu, ale wiele się
nauczyła – zafascynowały ją nowatorskie nurty naturalizmu
i psychologizmu w teatrze europejskim oraz realistyczny
styl gry aktorskiej. Korzystała z tego doświadczenia
w późniejszym życiu zawodowym.
Po powrocie znów trafiła na prowincję, lecz już w 1897 r.
dyrektor Tadeusz Pawlikowski zaangażował ją do jednego
z najlepszych polskich zespołów – Teatru Miejskiego
w Krakowie (obecnie im. Juliusza Słowackiego).
Pawlikowski doceniał zarówno jej talent aktorski,
jak i literacki. Wystawiał jej świetnie skonstruowane,
odważne dramaty osadzone w realiach najniższych
warstw społecznych, środowisk żydowskich (Jojne Firułkes,
Małka Szwarcenkopf) i środowiska mieszczańskiego,
któremu Zapolska nie szczędziła krytyki (Dziewiczy wieczór,
Żabusia). Ponadto na deskach Teatru Miejskiego
można było oglądać dramaty zaangażowane politycznie,
jak Sybir i aktualny ówcześnie Tamten, w obawie przed
represjami zaborców sygnowany pseudonimem Maskoff.
W 1899 r. wyjechała do rodzinnego Lwowa i odtąd
zajmowała się głównie pisarstwem. W 1901 r. wyszła za mąż za malarza Stanisława Janowskiego,
po czym znów zamieszkała w Krakowie. Założyła
prywatną szkołę aktorską i nowatorską Scenę
Niezależną wzorowaną na teatrze Antoine’a.
W 1904 r. powróciła, już na stałe, do Lwowa, gdzie
w latach 1907–1908 prowadziła własny teatr. Jej
powieści, opowiadania, sztuki teatralne cieszyły
się ogromnym powodzeniem, a tetralogia sceniczna
złożona z dramatów Żabusia, Ich czworo,
Skiz i Moralność pani Dulskiej należy do kanonu
dramatu polskiego. To te utwory sprawiły, że
Zapolska uważana jest za feministkę. Choć sama
się od tego odżegnywała, ujęcie tematyki społecznej
i kobiecej w jej twórczości należy do najbardziej
odważnych i przenikliwych w polskiej
literaturze.
Na rewersie umieszczono stylizowany portret
Gabrieli Zapolskiej, a na awersie – kontur sali
widowiskowej Teatru im. Juliusza Słowackiego
Diana Poskuta-Włodek