Jan Twardowski (1.06.1915-18.01.2006) mówił o sobie, że "jest księdzem piszącym wiersze". Miał kochających się rodziców Jana i Anielę, trzy siostry, liczną wielopokoleniową rodzinę, w której przeżył szczęśliwe dzieciństwo. Atmosfera domu, wakacje na wsi i lektury ukształtowały wrażliwość przyszłego poety. Do jego ulubionych autorów należał J. Ch. Andersen, dzięki któremu nauczył się dostrzegać biedę, krzywdę, niesprawiedliwość, poniżenie, niezawinioną brzydotę. Po ukończeniu nauki w gimnazjum matematyczno-przyrodniczym, w 1935 r. Jan Twardowski rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim, które przerwał w 1939 r. wybuch II wojny światowej. W czasie Powstania Warszawskiego poeta brał udział w pracach konspiracyjnych w szeregach AK. Był dwukrotnie ranny. W 1945 r. wstąpił do seminarium duchownego, oraz podjął przerwane studia, które ukończył w 1948 r. Pracę magisterską poświęcił poezji Juliusza Słowackiego. W tym samym roku otrzymał święcenia kapłańskie.

W latach 1948-1951 pracował w wiejskiej parafii w Żbikowie (Pruszków) i jednocześnie uczył religii w szkole specjalnej. W 1951 r. wrócił na stałe do Warszawy, gdzie w latach 1951-1959 pracował w trzech parafiach. W latach 1959-2004 był rektorem kościoła pw. św. Józefa Oblubieńca przy klasztorze Zakonu Nawiedzenia NMP. Zasłynął tam z homilii, zwłaszcza dla dzieci, z nieformalnych lekcji religii oraz przygotowywania dorosłych do sakramentów. Skupiał wokół siebie ludzi poszukujących, wątpiących, zagubionych. Przyciągał postawą świadka Chrystusa, który niczego nie narzuca.

Ks. Jan Twardowski wiersze pisał przez całe życie. Były one dlań pamiętnikiem, który zachowywał wzruszenia, obserwacje, spotkania, rozmowy z przyjaciółmi. Jak poeta zadebiutował w 1932 r. na łamach szkolnego pisma "Kuźnia Młodych", którego był współredaktorem (1933-1935). Pierwszy tomik wierszy Powrót Andersena został wydany w 1937 r. Po wojnie ks. Twardowski publikował w czasopismach, głównie w "Tygodniku Powszechnym". Pierwszy powojenny tomik Wiersze wydano w 1959 r., kolejny - Znaki ufności w 1970 r. Pierwszy zbiór wierszy Nie przyszedłem pana nawracać ukazał się w 1986 r. Krytyka przyjęła wiersze ks. Twardowskiego pozytywnie, jako nowe zjawisko w poezji kapłańskiej i religijnej. Podkreślano jego związki z franciszkanizmem. Śmiałe, często krytyczne opinie poety znacznie wyprzedziły reformy Soboru Watykańskiego II. Wiersze wyrażały pogodne spojrzenie na świat, jego afirmację, zachwyt Bogiem obecnym w przyrodzie i w ludziach, a także akceptację cierpienia, ułomności, samotności, szukanie dobra, zadziwienie tym co niepojęte. Ks. Twardowski po raz pierwszy od czasu baroku wprowadził do poezji religijnej humor ("humor dyskretnego uśmiechu"), radość, ale też ironię czy autoironię. Sięgał po proste środki wyrazu - zwierzenie, rozmowę, modlitwę, refleksję. Jako poetę ceniono go za prostotę, zwięzłość, skłonność do aforyzmów, stosowanie paradoksów, umiejętne łączenie refleksji teologicznej i filozoficznej z potocznym, niekiedy kolokwialnym, językiem. Twórczość ks. Jana Twardowskiego wyrasta z kapłańskiego doświadczenia, obserwacji życia codziennego i - przede wszystkim - głębokiej analizy Pisma Świętego. Niektóre wersy stały się znanymi aforyzmami, skrzydlatymi słowami, np. "Śpieszmy się kochać ludzi tak szybko odchodzą", "zapomnij, że jesteś, gdy mówisz, że kochasz", "kiedy Bóg drzwi zamyka to otwiera okno".

Od 1973 r. publikował książki dla dzieci. Dwa najpopularniejsze zbiory: Zeszyt w kratkę, Patyki i patyczki weszły w 2007 r. do kanonu lektur szkolnych. W swojej twórczości nie poddawał się prądom czy literackiej modzie. Zachował indywidualizm i autentyzm. Twórczość literacka była dla niego dopełnieniem pracy kapłańskiej, narzędziem do pokazywania postawy wiary: "W świecie niewiary próbuję mówić o wierze, w świecie bez nadziei - o nadziei, w świecie bez miłości - o miłości".

Pod koniec XX w. jego utwory cieszyły się ogromną popularnością, zaś jego samego zaliczono - także w środowisku agnostyków - do grona najwyżej cenionych poetów polskich. Różnorodne gatunkowo utwory prozatorskie (rozważania, myśli, felietony, aforyzmy, opowiadania dla dzieci) odzwierciedlają bogactwo refleksji ks. Twardowskiego jako myśliciela, filozofa, przewodnika duchowego oraz wybitnego kaznodziei. Stał się popularny wśród wszystkich pokoleń czytelników, znalazł się wśród najlepszych polskich autorów, uznawany jako autorytet moralny. Otrzymał wiele nagród literackich, wyróżnień, medali w kraju i za granicą, z których wysoko cenił tytuły Kawalera Orderu Uśmiechu (1996) i doktora honoris causa KUL (1999).

Zbiory jego wierszy i prozy są licznie wydawane, także za granicą (tłumaczone m.in. na języki: niemiecki, słowacki, flamandzki, bułgarski, francuski, ukraiński, macedoński, angielski, czeski, węgierski, hebrajski, rosyjski, włoski, hiszpański). Jeszcze za życia ks. Jan Twardowski został patronem licznych szkół i bibliotek. W publikacjach Zaufałem drodze Wiersze wszystkie (2004), Budzić nadzieję. Abecadło dziewięćdziesięciolatka (2005), Autobiografia (2006-2007) zawarł (wierszem i prozą) kwintesencję przemyśleń o Bogu, przyrodzie, wierze, życiu, miłości, prostocie, stosunku do upokorzeń, cierpienia i śmierci, roli duchownego we współczesnym świecie.

dr Aleksandra Iwanowska
Uniwersytet Gdańsk

Numizmaty powiązane z artykułem