Miasteczko, zwane perłą polskiego renesansu, zadziwia pięknem krajobrazu i urodą architektury. W jego panoramie dominują położone na wzgórzach zabytki: ruiny baszty wzniesionej w XIV w. przez Władysława Łokietka, ruiny murowanego zamku z czasów Kazimierza Wielkiego, kościół farny i klasztor. W miejscu, gdzie dziś stoi klasztor, już w XI w. istniała przy przeprawie wiślanej osada, zwana Wietrzną Górą. W końcu XII w. Kazimierz Sprawiedliwy przekazał ją siostrom norbertankom, a one nadały jej imię darczyńcy. Nazwa pojawiła się po raz pierwszy w dokumencie tego władcy z 1249 r.

Położenie na szlakach handlowych z Rusią, Zachodem i państwem krzyżackim zadecydowało o rozwoju osady. Kazimierz Wielki nadał jej prawa miejskie, a Władysław Jagiełło przyznał prawo magdeburskie. Ukształtował się wtedy rynek z trzema zwartymi pierzejami drewnianych domów, a po pożarach w 1561 i 1585 r. – także murowanych kamienic.

Największy rozkwit Kazimierza przypadł na XVI i 1. poł. XVII w. i związany był z handlem zbożem oraz produktami leśnymi z Europą Zachodnią. W tym czasie powstało kilkadziesiąt spichlerzy o dekoracyjnych szczytach, z których do naszych czasów w różnym stanie przetrwało 11. Patrycjuszowskie kamienice (Przybyłów, Gorskich, Celejów) położone przy rynku uzyskały renesansowe formy, attyki kryjące dachy i elewacje zdobione reliefem o treściach religijnych (św. Mikołaj, św. Krzysztof).

Wojny szwedzkie i epidemie w XVII w. zapoczątkowały upadek miasta, który pogłębił się w okresie zaborów. W 1869 r. Kazimierz stracił prawa miejskie, odzyskał je dopiero w 1927 r. Obie wojny światowe pozostawiły w nim poważne zniszczenia.

Odbudową miasta zajmował się w okresie międzywojennym architekt Karol Siciński. Po II wojnie światowej realizował ją według projektu autorskiego. Udało mu się wskrzesić wyjątkowy klimat tego miejsca dzięki rekonstrukcji domów w rynku i innych budowli oraz wizjonerskiej kreacji przestrzeni miejskiej.

Do najznakomitszych zabytków architektury Kazimierza należy kościół farny, dominujący nad pozostałą zabudową. Pierwotnie niewielka murowana świątynia przybrała obecne kształty w latach 1610–1613. Fara wraz z pozostałymi kościołami – reformackim i szpitalnym – tworzy malowniczą klamrę dla historycznego centrum miasta. Synagoga, wzniesiona w 1536 r., przypomina o mieszkańcach pochodzenia żydowskiego, którzy stanowili dominującą grupę od końca XVIII w. do Holokaustu w czasie II wojny światowej.

Urok Kazimierza doceniali już w końcu XVIII i XIX w. artyści, m.in. Zygmunt Vogel, malarz króla Stanisława Augusta, Wojciech Gerson, Elwiro Andriolli, Józef Brandt. W 1909 r. odbył się tu pierwszy plener malarski, a od 1923 r. regularne plenery prowadził Tadeusz Pruszyński, profesor warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych i założyciel działającego do dziś Towarzystwa Przyjaciół Kazimierza.

Wielu malarzy wybrało Kazimierz na miejsce zamieszkania. Tematem swojej twórczości uczyniła go pisarka Maria Kuncewiczowa. Wielokrotnie powracał tu znakomity fotografik Edward Hartwig, zauroczony przyrodą i architekturą.

Dziś Kazimierz jest nie tylko mekką artystów, ale także turystów z całego świata, których przyciągają malownicze położenie, zabytki, magiczna atmosfera, a także atrakcje kulturalne (festiwale: filmowy, kapel i śpiewaków ludowych, muzyki i tradycji klezmerskiej, koncerty muzyki organowej w kościele farnym). W ciągu roku miasteczko, liczące ok. 3 tys. mieszkańców, odwiedza 1,5 mln gości, co zaczyna martwić konserwatorów zabytków.

Zarządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1992 r. Kazimierz został uznany za pomnik historii.

Joanna Czaj

Numizmaty powiązane z artykułem