Sto lat temu 19 lipca 1922 r. młody geolog Jan Samsonowicz w czasie badań terenowych przemierzał pola wsi Krzemionki położonej w ówczesnym powiecie opatowskim w województwie kieleckim. Wśród pól i łąk natrafił na duże nagromadzenie niezwykłych, lejowatych zagłębień. Okazały się one prehistorycznymi szybami górniczymi. Samsonowiczowi udało się zejść do kilku pradziejowych wyrobisk, w których znalazł pierwotne narzędzia górnicze wykonane z krzemienia i poroża. Po przeprowadzeniu niezbędnych oględzin i pomiarów zdał sobie sprawę, że ma do czynienia z wyjątkowym, epokowym odkryciem. Odnalazł rozległe prehistoryczne kopalnie krzemienia pasiastego, które funkcjonowały tu w neolicie i we wczesnej epoce brązu (ok. 3900–1600 lat przed Chrystusem).

Pierwsze wykopaliska archeologiczne w Krzemionkach rozpoczął w 1925 r. Józef Żurowski. Miejsce stało się obiektem badań prowadzonych przez kilka pokoleń polskich archeologów. Dzięki ich pracy udało się zgromadzić imponującą wiedzę o życiu i pracy pradziejowych górników, którzy tysiące lat temu wydobywali tu krzemień pasiasty i wyrabiali z niego głównie polerowane siekiery. W III tysiącleciu przed Chrystusem rozprowadzano je w promieniu 660 kilometrów od kopalni.

W Krzemionkach wydrążono 4 tysiące kopalni krzemienia, które tworzą pole górnicze zajmujące powierzchnię ok. 78 hektarów. Zachowały się zarówno podziemne, wykute w skale wapiennej wyrobiska, jak i powierzchniowy krajobraz przekształcony przez pradziejową działalność wydobywczą. Dziś obiekt znajduje się pod opieką Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim i wchodzi w skład rezerwatu przyrody. Zwiedzającym udostępniono jego zbiory oraz podziemną trasę turystyczną. W 2019 r. Krzemionki wraz ze stanowiskami archeologicznymi (pola górnicze Borownia i Korycizna, neolityczna osada na wzgórzu Gawroniec w Ćmielowie) zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Na rewersie monety wyemitowanej z okazji 100. rocznicy odkrycia kopalni znajdują się: wizerunek pradziejowego górnika w czasie pracy i eliptyczna wstawka z krzemienia pasiastego.

Na awersie monety widnieje charakterystyczny symbol Wielkiej Matki. Jest to rysunek wykonany węglem drzewnym na powierzchni wapiennego filara jednej z kopalni w Krzemionkach. Przedstawia najprawdopodobniej postać związaną z wierzeniami i mitologią neolitycznych górników. Stanowi jeden z kilku przykładów pradziejowej sztuki naskalnej z obszaru współczesnej Polski. Obecnie znajduje się w logotypie Muzeum Archeologicznego i Rezerwatu „Krzemionki” (oddziału Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim).

Muzeum Historyczno-Archeologiczne
w Ostrowcu Świętokrzyskim

Numizmaty powiązane z artykułem