Bitwa Warszawska w 1920 r. była starciem zbrojnym, które zdecydowało nie tylko o losach wojny, ale i o losach narodu polskiego. Zwycięstwo nad bolszewikami uwolniło także Europę od niebezpieczeństwa narzucenia jej siłą niechcianego systemu społeczno-politycznego. W 1920 r. doszło do militarnej konfrontacji Rosji Sowieckiej i Polski. Celem państwa polskiego była likwidacja rządów bolsze- wickich i zmniejszenie trwającego od stuleci zagrożenia ze strony Rosji. Naczelnik Państwa i Wódz Naczelny Józef Piłsudski zamierzał wyrwać spod jej wpływów także Ukrainę i Litwę. Natomiast zamiarem władz bolszewickich było rozszerzenie rewolucji na Europę, co miała przyspieszyć interwencja Armii Czerwonej.

Po początkowych sukcesach na Ukrainie wojsko polskie zostało w czerwcu 1920 r. zmuszone do odwrotu pod naporem Armii Czerwonej. Dowództwo sowieckie zamierzało całkowicie rozbić polskich obrońców w rejonie Warszawy i zająć stolicę z marszu.

Zagrożenie, jakie dla narodu polskiego niosła porażka w walce z najeźdźcą spowodowało, że w obronie Warszawy walczyły nie tylko regularne oddziały, zdziesiątkowane już w czasie odwrotu, ale też i tysiące ochotników. W Bitwie Warszawskiej uczestniczyło niemal całe społeczeństwo, zarówno bezpośrednio - walcząc z bronią w ręku, jak i pośrednio - wspomagając wojsko zaopatrzeniem, budową umocnień itp.

Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego, dzięki złamaniu sowieckiego szyfru, znało położenie wojsk przeciwnika i wykorzystało ich rozproszenie. Plan bitwy był wspólnym dziełem Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego i Szefa Sztabu Gene- ralnego generała Tadeusza Rozwadowskiego. Wpływ na jego powstanie mieli też generał Kazimierz Sosnkowski i francuski generał Maxime Weygand, doradca Szefa Sztabu. Wybrano bardzo ryzykowny plan rozegrania bitwy - postanowiono stoczyć bitwę obronno-zaczepną. Główne siły bolszewickie planowano zatrzy- mać na przedpolach Warszawy, a na prawym skrzydle odtworzyć odwody i uderzyć nimi na południową flankę przeciwnika.

Bitwa Warszawska trwała od 13 do 25 sierpnia 1920 r. i składała się z trzech faz: obrony przedmościa Warszawy i linii Wisły i Wkry (13-15 sierpnia), ofensywy znad Wieprza i wypierania przeciwnika za Narew (16-18 sierpnia), pościgu i próby rozbicia sowieckiej 4. Armii (19-25 sierpnia).

Walki w obronie Warszawy, a zwłaszcza te, które toczono pod Radzyminem, zazwyczaj uznaje się za decydujące o klęsce Armii Czerwonej. Do legendy przeszła śmierć jednego z ich uczestników, księdza kapelana Ignacego Skorupki. W rzeczywistości najważniejszym elementem Bitwy Warszawskiej był manewr polegający na skoncentrowaniu najliczniejszych sił nad Wieprzem i rozpoczęciu tam 16 sierpnia kontrofensywy. Dzięki czterokrotnej przewadze liczebnej Polacy z łatwością zmusili bolszewików do odwrotu. Działania pościgowe zakończyły się 25 sierpnia pod Kolnem, gdzie ostatnie walczące oddziały bolszewickie przekroczyły granicę niemiecką i zostały internowane. Większość sił Armii Czerwonej, bardzo osłabionych, ale nie zniszczonych, wycofała się na wschód, gdzie brała udział w końcowej fazie wojny.

Straty sowieckie w Bitwie Warszawskiej wyniosły około 25 tysięcy poległych, 60 tysięcy wziętych do niewoli i 5 tysięcy internowanych. Straty Polski: 4,5 tysiąca poległych, 22 tysiące rannych i 10 tysięcy zaginionych, których los w większości do dziś jest nieznany.

W wyniku Bitwy Warszawskiej i następującej po niej bitwy nad Niemnem w październiku 1920 r. zawarto zawieszenie broni. Przypieczętowano je traktatem pokojowym podpisanym w Rydze w dniu 18 marca 1921 r., który wytyczył polską granicę wschodnią oraz zobowiązał Rosję sowiecką do wypłaty Polsce 25 milionów rubli w złocie oraz zwrotu polskich dóbr kultury wywiezionych w czasie rozbiorów.

Bezpośredni obserwator Bitwy Warszawskiej, Edgar Vincent lord d'Abernon dołączył ją do listy najważniejszych bitew świata.

Witold Głębowicz
Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

Numizmaty powiązane z artykułem