W 2023 r. przypada 500. rocznica urodzin Anny Jagiellonki, ostatniej z Jagiellonów. Anna, urodzona 18 października 1523 r., była córką Zygmunta I Starego i Bony Sforzy. Wychowywała się na dworze królewskim w Krakowie. Otrzymała wszechstronną edukację. Poza nauką dworskich, kobiecych umiejętności, jak gra na instrumentach muzycznych, haft owanie czy ogrodnictwo, była zapoznawana z literaturą antyczną, dziełami historycznymi i geografi cznymi. Znała z domu rodzinnego języki polski i włoski, nauczyła się też łaciny i niemieckiego.

Po śmierci ojca w 1548 r. wciąż niezamężna Anna przeniosła się wraz z matką z Krakowa do Warszawy. Kiedy Bona wyjechała z Polski w 1556 r., siostrą zaopiekował się Zygmunt August. Anna otrzymała własny dwór i znaczne dochody z rozległych dóbr ziemskich. W następstwie bezpotomnej śmierci brata w 1572 r. została jego główną spadkobierczynią – zarówno w znaczeniu materialnym, jak i politycznym. Wobec zbliżającej się elekcji 50-letnia królewna stała się dla szlachty obowiązkową kandydatką na małżonkę dla książąt ubiegających się o polski tron.

W 1573 r. przedstawiciele obranego na polskiego monarchę francuskiego księcia Henryka Walezego złożyli formalne zobowiązanie, że Henryk ożeni się z Anną po przybyciu do Polski, ale młody elekt uniknął wypełnienia tego obowiązku. W czasie kolejnego sejmu elekcyjnego po ucieczce Henryka z Polski doszło do podwójnej elekcji. Anna została wybrana na królową przez stronnictwo średnioszlacheckie. „Przydano” jej za małżonka i współwładcę Stefana Batorego, dotąd księcia siedmiogrodzkiego. Ich przeciwnikiem, obwołanym królem przez stronnictwo habsburskie, głównie senatorów, był cesarz Maksymilian II, który jednak zmarł, zanim zdążył się upomnieć o tron w Rzeczypospolitej.

Realną władzę w kraju przejął Batory. Choć Anna była formalnie pierwszą z dwojga współrządzących, została w praktyce odsunięta przez małżonka od sprawowania władzy. Po śmierci Stefana Batorego w 1586 r. królowa zrezygnowała ze swoich praw do sprawowania rządów i w ten sposób doprowadziła do kolejnej elekcji, z której, zgodnie z planem władczyni, zwycięsko wyszedł jej siostrzeniec, królewicz szwedzki Zygmunt Waza.

Anna Jagiellonka mieszkała w Warszawie do śmierci w 1596 r. W historii obecnej stolicy Polski zapisała się głównie tym, że sfi nansowała zakończenie budowy pierwszego w mieście stałego mostu na Wiśle, którego konstrukcję rozpoczęto w 1567 r. na polecenie Zygmunta Augusta.

prof. Henryk Litwin

Na rewersie monety widnieją: wizerunek Anny Jagiellonki wykonany na podstawie miniatury anonimowego autora, daty urodzin i śmierci królowej oraz skrót: A. I. I. R. P. (ANNA IAGIELLONIA INFANS REGNI POLONIAE, tłum. ANNA JAGIELLONKA INFANTKA KRÓLESTWA POLSKIEGO).

Na awersie umieszczono herb Anny Jagiellonki używany w późnym okresie jej życia. Herb pochodzi z tzw. wdowiego portretu autorstwa Marcina Kobera. Obraz znajduje się w zbiorach Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.

Numizmaty powiązane z artykułem